Ադրբեջանական քարոզչության շարունակություն. Ստամբուլի հռչակագրերի վտանգը

Հոկտեմբերի 29-ին Ստամբուլում տեղի ունեցավ Թուրքիայի, Ադրբեջանի եւ Վրաստանի, իսկ 30-ին Թուրքիայի, Ադրբեջանի եւ Իրանի արտաքին գործերի նախարարների եռակողմ հանդիպումները: Եռակողմ հանդիպումների ընացքում քննարկվել են տնտեսական, էներգետիկ, անվտանգային եւ այլ ոլորտներին վերաբերվող մի շարք հարցեր: Հանդիպումների արդյունքում կողմերը ստորագրել են հռչակագրեր

Դրանցում անդրադարձ է կատարվել նաեւ տարածաշրջանային հակամարտություններին: Հոկտեմբերի 29-ին Թուրքիայի, Ադրբեջանի եւ Վրաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Մեվլյութ Չավուշողլուի, Էլմար Մամեդյարովի եւ Դավիթ Զալկալիանիի կողմից ստորագրված հռչակագրում խոսվում է մասնավորապես Հարավային Կովկասում առկա հակամարտությունների մասին: Նշվում է, որ դրանք «սպառնալիք են խաղաղության, անվտանգության, կայունության եւ տնտեսական զարգացման համար», եւ որ հակամարտությունները «պետք է լուծվեն խաղաղ ճանապարհով»:

Հռչակագրում նշվում է նաեւ արցախյան եւ աբխազական ու օսեթական հակամարտությունների խաղաղ լուծման կարեւորությունը՝ «միջազգային նորմերի` մասնավորապես ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության եւ միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքների համաձայն»:

Վրաստանի ստորագրությանը նման հայտարարությունների տակ կարելի է ըմբռնումով մոտենալ: Միտումը հակահայկական չէ: Վրաստանն իր տարածքում ունի երկու հակամարտություն, ըստ էության՝ կորցված տարածք եւ Զալկալիանիի ստորագրությունը վերոնշյալ սկզբունքների օգտին միանգամայն հասկանալի է:

Համաձայն ադրբեջանական լրատվամիջոցների՝ նման շեշտադրումներ կան նաեւ հաջորդ օրը Իրանի արտաքին գործերի նախարար Մոհամադ Ջավադ Զարիֆի հետ ստորագրած համատեղ հռչակագրում: Ադրբեջանական ԶԼՄ-ներով լայն տարածում է գտել Մամեդյարովի խոսքը, որում նա շնորհակալություն է հայտնում Թուրքիային եւ Իրանին՝ «ղարաբաղյան հակամարտության հարցում Ադրբեջանին ցուցաբերած աջակցության համար»:

Ընդհանուր առմամբ հարեւանների անդրադարձերը Արցախին՝ առանց հայկական կողմի մասնակցության, իհարկե, մտահոգիչ են: Սակայն կոնկրետ պարագայում եւ ձեւաչափով այդ հռչակագրերը որեւէ կերպ չեն կարող ազդել Արցախի խնդրի կարգավորման վրա: Հակամարտության կարգավորման մանդատ ունեցող միակ ձեւաչափը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահությունն է, իսկ վերջնական որոշումը կայացնողը՝ հակամարտության կողմերը:

Ստամբուլյան հռչակագրերին է անդրադարձել ՀՀ արտաքին գործերի նախարարությունը: ԱԳՆ մամուլի խոսնակ Աննա Նաղդալյանը, մեկնաբանելով Արցախի վերաբերյալ՝ հռչակագրերում տեղ գտած ձեւակերպումները, նշել է, որ կարգավորման սկզբունքների նկատմամբ ընտրովի վերաբերմունքը չի նպաստում խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ ձեռնարկվող ջանքերին:

«Եվս մեկ անգամ հիշեցնում ենք, որ ղարաբաղյան հիմնախնդրի հանգուցալուծման միջազգային մանդատ ունեցող միակ ձեւաչափը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահությունն է: Դրա շրջանակներում ամրագրված են հակամարտության կարգավորման սկզբունքները, որոնք ներկայացված են որպես մեկ ամբողջություն: Այդ սկզբունքների նկատմամբ ընտրովի վերաբերմունքը որեւէ կերպ չի նպաստում խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ ձեռնարկվող ջանքերին: Մինսկի խմբի համանախագահության շրջանակներից դուրս, դրան հակասող ձեւակերպումներն արհեստածին են ու որեւէ աղերս չունեն հիմնահարցի կարգավորման հետ»,- հայտարարել է Նաղդալյանը՝ ի պատասխան tert.am-ի հարցին։

Բացի դրանից, հարկ է նշել, որ ադրբեջանական լրատվամիջոցներում տարածված շեշտադրումները չեն արտացոլում իրական պատկերը, համենայն դեպս, Իրանի մասով: Իրանական IRNA լրատվական գործակալության փոխանցմամբ՝ հանդիպմանը հաջորդած մամուլի ասուլի ժամանակ Զարիֆը դրական է գնահատել հանդիպման արդյունքները եւ կարեւորել Թեհրանի, Անկարայի եւ Բաքվի համագործակցությունը: Անդրադառնալով հակամարտություններին՝ Զարիֆը հույս է հայտնել, որ դրանք խաղաղ հանգուցալուծում կստանան: 

«Մենք հուսով ենք, որ տարածաշրջանային խնդիրները, ինչպիսիք են Պաղեստինի, Եմենի եւ Սիրիայի ժողովուրդների խնդիրները, ինչպես նաեւ տարածաշրջանի մյուս խնդիրները միջազգային իրավունքի համաձայն խաղաղ հանգուցալուծում կստանան», - նշել է նա՝ հավելելով, որ «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը պետք է լուծվի խաղաղ ճանապարհով՝ միջազգային իրավունքի եւ նորմերի հիման վրա»:

Ինչ վերաբերում է համատեղ հայտարարության տեքստին, ապա դրանում հակամարտությունների վերաբերյալ ձեւակերպումները գրեթե կրկնում են նախորդ հանդիպումներից հետո ընդունված հռչակագրերինը: Դրանում կողմերը վերահաստատում են երկրների ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության, միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքների նկատմամբ հարգանքը եւ «հակամարտությունների խաղաղ կարգավորման եւ երկրների ներքին գործերին չմիջամտելու վերաբերյալ ստանձնած պարտավորությունները»: Ինչ վերաբերվում է Արցախին, ապա հռչակագրում կարեւորվել է «Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցում առկա տարաձայնությունների շուտափույթ լուծումը՝ համաձայն վերոնշյալ սկզբունքների»:

Այսպիսով, նման հռչակագրերում տեղ գտած ձեւակերպումները, նախ եւ առաջ, որեւէ ազդեցություն չեն ունենում կարգավորման գործընթացի վրա: Դրանք ավելի շատ ուղղված են սեփական հասարակության շրջանում դիվիդենտներ ստանալուն եւ հակառակորդի հասարակության վրա ճնշում գործադրելուն: Այլ կերպ ասած տեղեկատվական պատերազմի մաս են կազմում: Դրանից զատ, Հայաստանի բարեկամ երկրների աջակցությունը վերոնշյալ սկզբունքներին չարժե միանշանակ դիտարկել որպես հակահայկական քայլ, քանի որ նրանք սեփական հետաքրքրություններն ունեն, ինչպես տվյալ դեպքում, օրինակ, Վրաստանը: Բացի այդ, համատեղ հայտարարություններում տեղ գտնող ձեւակերպումները բավականաչափ չեզոք են լինում, որպեսզի կողմերից յուրաքանչյուրը դրանք յուրովի մեկնաբանելու ազատություն ունենա: Ուստի որեւէ վտանգ Արցախի հարցով հռչակագրերում չկա: Այստեղ ավելի կարեւոր է համագործակցության ընդհանուր եզրեր գտնել Վրաստանի եւ Իրանի հետ համագործակցության մեջ եւ փորձել նախաձեռնել սեփական եռակողմ հանդիպումները՝ տարածաշրջանային ակտիվ խաղացող մնալու նպատակով: