Գիտությունը զարգանալու առաջին պայմանը ֆինանսների ավելացումը չէ. ակադեմիկոս Հանրի Ներսիսյան

Ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս Հանրի Ներսիսյանն այն կարծիքին չէ, թե մեր գիտությունը զարգանալու առաջին պայմանը ֆինանսավորման ավելացումն է: 2019 թվականի պետական բյուջեի նախագծով գիտությանը հատկացվող գումարների աճ նախատեսված չէ, ինչպես որ չի եղել ընթացիկ տարում: Ընդունված է համարել, որ գիտությունը կարող է առաջընթաց ունենալ, եթե այդ ոլորտին հատկացվում է ՀՆԱ-ի 1 տոկոսը: Մեր երկրում այդ գումարները մեկ քառորդի սահմաններում են:

- Պարոն Ներսիսյան, նախ ինչպիսին է ձեր գնահատականը մեր գիտության ներկայիս վիճակի վերաբերյալ:

- Գիտության վիճակն այնպիսին է, որ անկասկած անհրաժեշտ են արմատական փոփոխություններ: Ես տեսնում եմ, որ վերջին տասնամյակներին գիտական կառույցները, ինչպես եւ Հայաստանի շատ այլ կառույցներ, փաստորեն ունեն մաֆիոզ բնույթ: Իշխանությունները իրենց դրածոների միջոցով ստեղծել էին, կարելի է ասել, գիտական թայֆաներ, որոնք գրեթե բոլոր գիտական ասպարեզներում դեռեւս իշխում են: Գործը հասել է նրան, որ կոռուպցիան ներխուժել է նույնիսկ Գիտությունների ազգային ակադեմիա: Դա, իհարկե, նորություն չէ եւ ես նախկինում դրան անդրադարձել եմ նաեւ իմ հոդվածներում:

Աշխարհում ընդունված գիտական բարոյականության նորմերը և գիտական էթիկան խախտվում են գրեթե ամեն քայլում: Ցույց ես տալիս, որ կոպիտ սխալներ կան, անգրագետ աշխատանք է, համարում են թշնամություն, երբեմն հարաբերությունները խզվում են: Մթնոլորտը ծանր է:

- Գալիք տարվա բյուջեի նախագծով եւս գիտությանը հատկացվող գումարների ավելացում նախատեսված չէ: Գիտական հանրությունն ավանդաբար պահանջում է ավելացնել ֆինանսավորումը՝ արդյունավետ աշխատելու համար, կառավարություններն էլ, որպես կանոն, մատնացույց են անում գիտական արդյունքի անբավարարությունը: Ու ստացվում է փակ շղթա...

- Ոչ մի փակ շղթա չկա: Իհարկե, խնդիրը շատ բարդ է, եւ գիտության հարցը առանձին չէ: Անկասկած է, որ մեր երկրում դպրոց-համալսարան-մասնագետ շղթան կարելի է ասել լիովին ժանգոտել է: Մասնագետներ մենք համարյա չենք ստանում, որտեղի՞ց գիտնականներ գան (չէ՞ որ գիտնականները մասնավոր տիպի մասնագետներ են): Ֆինանսների պակասությունը ազդում է ամբողջ երկրի վրա: Ես չեմ ուզում անդրադառնալ՝ ինչու եւ այլն, բայց փաստորեն նոր իշխանությունները պետք է այս հարցը լուծեն ընդհանուր: Որտե՞ղ են ֆինանսները բավարար: Ես չեմ տեսնում այդպիսի ասպարեզ: Բայց մենք շատ ավելի ծանր վիճակում ենք եղել, երբ Հայաստանի Հանրապետությունը նոր ստեղծվել էր, ես ու իմ գործընկերները աշխատում էինք շատ ավելի չնչին աշխատավարձով: Գիտնականը, ինչպես երգահանը, նկարիչը, բանաստեղծը, չի կարող չստեղծագործել, եթե իսկական գիտնական է: Ես չեմ ասում, որ մեզ պետք է ինչքան ասեք՝ քիչ գումար տան: Ո՛չ: Պետությունը այնքան է տալիս, ինչքան որ հարկ է համարում, բայց որքան ես հասկանում եմ, տվյալ դեպքում բյուջեն կազմվել է հիմնականում հին ձեւով: Պատճառները պարզ են: Հիմա ես տեսնում եմ, որ մեծ սպասումներ կան՝ կապված այս նոր իշխանության հետ: Եվ որպեսզի այդ սպասումները իրականացվեն, գիտնականների կարծիքները կարեւոր են, որովհետեւ հիմնականում երիտասարդներն են ղեկավարում գիտության ոլորտը, որը շատ լավ է, բայց այստեղ կա մի վտանգ, որ այդ երիտասարդները այնքան էլ փորձ չունեն, նրբություններին հաճախ ծանոթ չեն: Իսկ գիտությունը շատ ծանր հիվանդ վիճակում է: Բժշկության մեջ ծանր հիվանդությունը բուժելու համար կոնսիլիում է հրավիրվում: Ախտորոշում պետք է արվի: Դժվար խնդրի առաջ են կանգնած ղեկավարները, նրանք պետք է որոշում ընդունեն, թե ինչպես այս վիճակից դուրս գալ: Դրա համար կարեւոր է գիտության ներսից կարծիք լսելը: Որքան էլ մարդիկ լինեն շահագրգռված, ոչ օբյեկտիվ կամ երկերեսանի, մեկ է, այդ ինֆորմացիան շատ կարեւոր է: Նոր իշխանությանը պետք է փորձել օգնել դուրս գալ այս վիճակից:

- Խոսեցիք դպրոց-բուհ-գիտություն կապի ժանգոտվածության մասին: Դա նշանակո՞ւմ է, որ կարծում եք՝ գիտության խնդիրները պետք է լուծել դպրոցից:

- Իհարկե: Գուցե կան խնդիրներ՝ կառուցվածքային եւ այլն, որոնք կարելի է համեմատաբար շուտ լուծել, բայց կա ընդհանուր խնդիր, որը, ի վերջո լուծվում է, այսպես ասած, ինտեգրալ ձեւով: Ես հիշեցնեմ՝ Խորհրդային Միությունը ինչ երկիր էր: Միլիոնավոր մարդիկ ոչնչացվում էին հենց այնպես, գյուղացիները իրավունք չունեին անձնագիր ունենալ, բայց մյուս կողմից հիմք դրվեց շատ բարձր կարգի դպրոցական եւ համալսարանական ուսուցման, եւ պատրաստվեցին մասնագետներ, որոնք համաշխարհային մակարդակ ունեին: Եթե գյուղերի դպրոցների վիճակը մնա այնպիսին, ինչպիսին հիմա է, եթե դպրոցներում աշակերտները փաստորեն չստանան բավարար կրթություն, կնշանակի երկրի ներուժը լիովին չենք օգտագործում: Գալով համալսարաններին՝ եթե չեմ սխալվում, մենք ունենք 40-50 մասնավոր համալսարան: Ու՞մ է դա պետք: Որպես կանոն դրանք միայն ձեւական թուղթ են տալիս: Պետական համասլարաններում խղճուկ վիճակ է: Եթե դասախոսին ասում են՝ ինչու ես ուսանողին անբավարար գնահատական նշանակում, որ ստիպված լինենք հեռացնել նրան, չէ որ նա վճարում է բուհին, ի՞նչ ապագա գիտնականի մասին է խոսքը: Ռացիոնալիզացիայի եւ օպտիմիզացիայի հարցը միշտ է դրված ե՛ւ կյանքում ե՛ւ գիտության մեջ: Նախորդ իշխանությունները դրանով փաստորեն չեն զբաղվել: Նրանք օպտիմալացրել են իրենց իշխանությունը, իրենց մենաշնորհը:

- Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը տարբեր առիթներով կարծիք է հայտնել, որ մեր երկրում գիտությունը կտրված է իրականությունից ու տնտեսությունից: Կիսո՞ւմ եք այդ տեսակետը:

- Այդտեղ, իհարկե, հարցեր կան, եւ Հայաստանում գործը լավ չէ: Նույն բաները ասել են ե՛ւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, ե՛ւ հաջորդ երկու նախագահները: Դա իմաստ ուներ, որովհետեւ մենք տեսնում ենք, թե առաջատար երկրներում ինչպես է կիրառվում գիտությունը տարբեր ամենաժամանակակից ասպարեզներում: Միգուցե զարմանալի լինի, բայց իմ տեսակետը այլ է՝  այս համագործակցությունը տնտեսական աճի ածանցյալն է: Երկրի մեջ պետք է ստեղծվի ճիշտ մրցակցային մթնոլորտ, երկիրը պետք է դառնա կայուն՝ տնտեսական տեսակետից, որպեսզի ծնվի այդ կապը: Այլ կերպ հնարավոր չէ, դա չի կարելի առանձին կազմակերպել ոչ բռնի, դեմոկրատական մեթոդներով: Ես բերեմ շատ հասարակ օրինակ. օրերս իմացա, որ Հայաստանում բացվում է շաքարի գործարան: Մենք շատ լավ գիտենք, թե շաքարը ինչպես էր մեզ հասնում: Եթե այս նոր սեփականատիրոջ գործերը լավ գնան, ապա անկասկած ապագայում պետք է մտնի մրցակցության մեջ ուրիշ շաքար արտադրողների հետ: Եթե նա ուզենա դառնալ լուրջ գործարար, ունենալ պատենտներ, չի կարող չօգտագործել ժամակակից տեխնոլոգիաները, քիմիկոսների, կենսաբանների, տնտեսագետների հնարավորությունները, իսկ այդ դեպքում աշխատանքի չի վերցնի, ասենք, մի հարուստ մարդու եղբորը, որը դիպլոմ ունի, բայց գիտելիք՝ չէ: Բիզնեսը, գիտությունը, տեխնոլոգիաները զարգանում են միայն փոխադարձ շահավետ, ազատ մրցակցության ճանապարհին: Կարծում եմ, մեր նոր իշխանության ամենահրատապ խնդիրներից մեկն է այդպիսի մթնոլորտի ապահովումը:

- Պարոն Ներսիսյան, Կրթության եւ գիտության փոխնախարարը վերջերս կարծիք էր հայտնել, որ գիտնականների աշխատավարձերի հիմքում, որի ցածրությունից շարունակ դժգոհություն կա, պետք է արդյունավետության ցուցանիշները դնել: Դա համարո՞ւմ եք  ճիշտ:

- Իհարկե, ճիշտ չեմ համարում, դա մեր պայմաններում կբերի  կամայական որոշումների: Արդյունքը ո՞վ է  գնահատելու: Վաղուց կա արտահայտություն՝ իսկ ովքե՞ր են դատավորները: Որակն է հիմնական չափանիշը, ոչ թե քանակը: Բայց որակր չափազանց դժվար է գնահատել: Մենք տասը տարուց ավելի է՝ ունենք Գիտության կոմիտե, որը մշակում է այդ հայտանիշները՝ գնահատում է, օրինակ՝ քանի աշխատանք եք գրել այսինչ ժամանակահատվածում եւ այլն: Ամեն տարի Հայաստանի հարյուր ամենաարդյունավետ գիտնականների ցուցակը հրապարակվում է, եւ նրանք հավելավճար են ստանում: Բայց այդպիսի արդյունավետությունը կախված է նաեւ նեղ մասնագիտությունից: Մեզ մոտ կան գիտնականներ, որոնք 500-ից ավելի աշխատանք ունեն: Իսկ օրինակ ակադեմիկոս Սերգեյ Մերգելյանը ուներ, կարծեմ, ընդամենը 23 աշխատանք, ակադեմիկոս Նորայր Առաքելյանը ունի մոտավորապես 70: Մաթեմատիկայի ոլորտում գիտական աշխատանքների ամենամեծ քանակը ուներ ակադեմիկոս Մխիթար Ջրբաշյանը՝ մինչեւ 200: Այսօր շատերը տարին տասը աշխատանք են գրում: Կարելի է 20-նն էլ գրել: Բայց ի՞նչ աշխատանք: Գիտության կոմիտեն այդպիսի և այլ կարևոր հանգամանքները հաշվի չի առնում: Որքան ինձ հայտնի է, գիտնականները կիրառվող չափանիշների մեծ մասը արդար չեն համարում: Չափանիշներ մշակելու համար միակ ճիշտ մոտեցում կա՝ պետք է անկախ մարդիկ դրանով զբաղվեն: Գոնե տվյալ հանձնաժողովի կեսը: Մեր դեպքում դա հեշտ է, խնդրեմ, սփյուռքում ինչքան ասեք՝ գիտնականներ ունենք: Չեն արել, հեշտ ճանապարհ են ընտրել:

Հույս ունեմ, որ մենք կունենանք, կներեք միամիտ խոսքերիս համար, արդար պետություն: Բայց հարցերը լուծելիս սկզբում պետք է նախորդ ղեկավարների ավգյան ախոռները մաքրել: Հատկապես դա վերաբերվում է գիտությանը, որի անկման պատճառները անհրաժեշտ է բացահայտել առանց շտապողականության, հավասարակշռված և թափանցիկ եղանակով: Ես երբեմն նախանձում են իմ թոռնիկին, որն ապրում է Շվեյցարիայում: Ինչքան արդար, իմիջիայլոց՝ ուղիղ դեմոկրատիայի հիման վրա գործող պետություն է: Եվ որպես հետեւանք, հարուստ է, եւ որպես հետեւանք կա այդքան ցանկալի դաշնակցությունը գիտության եւ տնտեսության միջեւ: Մենք արժանի ենք նման ապագայի:

Տպել
3178 դիտում

Կրակը մարելուց հետո այրված շինությունում տղամարդու դի է հայտնաբերվել

Նարեկ Մանթաշյանին նոր մեղադրանք է առաջադրվել

Զինծառայողն ինքնասպան է եղել համածառայակիցների և իր ոչ կանոնադրական հարաբերությունների պատճառով․ վարույթը դատարանում է

Վասիլիս Մարագոսը վերահաստատել է ԵՄ աջակցությունը արդարադատության ոլորտի բարեփոխումներին

Հայուհի Վարսեն Աղաբեկյանը Պաղեստինի արտաքին գործերի նախարար է նշանակվել (լուսանկար)

Աննա Հակոբյանը մասնակցել է «Փրկություն» հաշմանդամ երիտասարդների կենտրոնի շահառուների ներկայացմանը (լուսանկարներ)

Մոսկվայում կարծում են, թե ՀՀ-ում 102-րդ ռազմաբազայի առկայությունը Հայաստանի ինքնիշխանության միակ իրական երաշխիքն է

Մահացել է Crocus City Hall-ի ահաբեկչությունից տուժած ևս մեկ մարդ․ զոհերի թիվը հասել է 144-ի

Ucom-ի գլխավոր տնօրենը ելույթ է ունեցել աշխատաշուկային նվիրված համաժողովին

Արաբկիրում կառուցապատող ընկերությունը հարկեր չվճարելու նպատակով պայմանագրերում պակաս է նշել բնակարանների իրական արժեքը

Սպառնացել է վնասել մեքենան, ավելի ուշ կրակել է ավտոտեխսպասարկման կետի ուղղությամբ․ 32-ամյա տղամարդը կալանավորվել է

Ռուբլին էժանացել է․ ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան մարտի 29-ին

Հայաստանն ԱՄՆ-ի ու Եվրամիության հետ անվտանգային հարցեր չի քննարկելու. Ստանո

Ինչո՞ւ ադրբեջանական լրատվամիջոցը չի հրապարակել Արայիկ Հարությունյանի հետ հարցազրույցը

Ամերիաբանկը ճանաչվել է 2024 թ-ի լավագույն բանկը Հայաստանում ըստ Global Finance ամսագրի

«Վանաձոր» ՔԿՀ-ի 17 ծառայողի նկատմամբ կիրառվել է կարգապահական տույժ

«Crocus City»-ի գործով Տաջիկստանում ձերբակալվել է 9 մարդ

Տեղի է ունեցել ՀՀ պաշտպանության նախարարին կից կոլեգիայի նիստ (լուսանկարներ)

Շիրակում գործում է պետական ծառայությունների անվան տակ գործող ինքնակոչների խումբ. Կարեն Սարուխանյանը զգուշացնում է

Ալեքսեյ Սանդիկովը կգործուղվի Մոսկվա

Ծանրամարտի աշխարհի առաջնությունը տեղի կունենա Երևանում. Հայաստանի հայտը ճանաչվել է լավագույնը

ԱԺ պատգամավորները կգործուղվեն Բեռլին

5 հայ ծանրորդ կմեկնի Թայլանդ՝ մասնակցելու վարկանիշային աշխարհի գավաթին

Հայաստանում տեղումների դադար է, ջերմաստիճանը կբարձրանա 8-10 աստիճանով

«Հայաստանի հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդիչ ցանց»-ի տնօրենը հրաժարականի դիմում է ներկայացրել

200 եվրո՝ 200 հազար դրամի փոխարեն. առցանց անմաքս առևտրի շեմը ենթարկվել է փոփոխության

Սյունիքի մարզում դատավոր է նշանակվել

Իրավապահները խուզարկում են Ժիրայր Սեֆիլյանի ու «Բևեռ»-ի մյուս անդամների բնակարանները

Նոր Նորքի ոստիկանական բաժին ներխուժելու դեպքի շրջանակում խուզարկություն է անցկացվում ավելի քան 40 վայրում

Հորը ծեծելու, հարևանուհիներից մեկին սպանելու համար մեղադրվող տղամարդը հաշվառված է եղել հոգեկան առողջության կենտրոնում

Երևանում թմրամոլության և ապօրինի թմրաշրջանառության մի շարք դեպքեր են բացահայտվել (տեսանյութ)

Մարտի 30-ից 11 բանկի քարտապան կարող է օգտվել կենսաթոշակի և նպաստի հետվճարի ծրագրից. որոնք են դրանք

«Երևան ավտոբուս» ընկերության տնօրենն աշխատանքից ազատման դիմում է ներկայացրել

Զատկին ընդառաջ ՍԱՏՄ-ը վերահսկողական միջոցառումներ է իրականացնում ձվի շուկայում

Միաժամանակ մի քանի հոդվածով հետախուզվող տղամարդը ներկայացել է ոստիկանության բաժին

Կարեն Գիլոյանը հետևել է հեծանվուղու և մարզադպրոցի կառուցման աշխատանքներին

Գևորգ Պապոյանը Կորեայի ԱԳ փոխնախարարին ներկայացրել է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը

Փորձ է արվել Աբու Դաբիից Հայաստան ներմուծել առանց հայտարարագրման բջջային հեռախոսներ

Ինչ թեմայի շուրջ է կենտրոնանալու Բրյուսելում ԱՄՆ-Հայաստան-ԵՄ հանդիպումը. Միլլերը մանրամասներ է հայտնել

Երբ է սպասվում դեղձենու մասսայական ծաղկումն Արարատյան դաշտում