Վախ եւ ատելություն Բաքվից. ինչու է աղմկում Ալիեւը

Վերջին ամիսների ընթացքում ադրբեջանական քարոզչությունը կենտրոնացել է Գարեգին Նժդեհի անձի վրա: Նժդեհի վերաբերյալ վարկաբեկումները հատկապես ակտիվացան հոկտեմբերի 11-ին ԱՊՀ պետությունների ղեկավարների խորհրդի նեղ կազմով նիստի ընթացքում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի հատնի ելույթից հետո, որում նա մեղադրանք հնչեցրեց թե իբր Հայաստանում «հերոսացվում է ֆաշիզմը»:

Դրանից հետո ադրբեջանական մամուլը սկսել է Նժդեհին մեղսագրել նացիստական Գերմանիայի Զինված ուժերի՝ Վերմախտի կազմում «Հայկական լեգեոնի» ստեղծումը եւ ղեկավարումը: «Հրեա փորձագետ» ներկայացվող անձանց միջոցով ադրբեջանական մամուլը ակտիվ շրջանառում է ցեղակրոնության՝ որպես «հայկական ֆաշիզմի եւ հակասեմիտության» թեզը: Այդ համատեքստում «Հայկական լեգեոնին» եւ Նժդեհին վերագրվում են «բազմաթիվ հրեաների ոչնչացումը» եւ «մարդկության դեմ հանցագործությունները»:

Շատ է խոսվել այն մասին, թե իրականում ինչի համար է ըստ արժանվույնս հերոսացվում Նժդեհը: Սակայն առավել կարեւոր է հասկանալ, թե ինչու է նրա դեմ քարոզչական արշավ սկսվել եւ ինչն է նենգափոխվում այդ արշավի ընթացքում:

Ցեղակրոնության հիմնական խնդիրը Հայկական լեռնաշխարհի վերամիավորումն է՝ միասնական հայկական պետության շրջանակներում։  Այն կենտրոնական է համարում ցեղը՝ ազգությունը, սակայն, ի տարբերություն նացիզմի, չունի ծավալապաշտական նկրտումներ: Ցեղակրոնությունը զերծ է նաեւ որեւէ ազգի, ռասայի կամ էթնիկ խմբի ընտրյալության կամ բացառիկության ուսմունքից: Այն չի ստորադասում ո՛չ հրեաներին, ո՛չ մեկ այլ ազգի:  Թուրքն էլ թշնամի է համարվում այնքանով, որքանով բնաջնջել է սեփական հայրենիքում բնակվող հայության զգալի մասին եւ տիրել այդ հայրենիքի տարածքներին: Ավելին՝ զավեշտալի է ծավալապաշտության համար մեղադրվել մի երկրի կողմից, որը պարբերաբար հայտարարում է, թե իբր շուտով վերականգնելու է պատմական արդարությունը հարեւան երկրի մայրաքաղաքի «ազատագրությամբ»:

Նժդեհի եւ «Հայկական լեգեոնի» առնչությունները սահմանափակվում են զորամիավորման սաղմնային փուլում հայերի խումբ հավաքագրելով, որը պետք է օգտագործվեր Գերմանիայի կողմից Թուրքիայի դեմ հնարավոր պատերազմում: հետագա շփումները Գերմանիայի ռազմաքաղաքական ղեկավարության հետ հիմնականում եղել են նամակագրության տեսքով: Նժդեհը հեռու է եղել նաեւ լեգեոնի հրամանատարությունից: Ինչ վերաբերվում է  լեգեոնի իրագործած «մարդկության դեմ հանցագործություններին», ապա բավական է միայն նշել, որ արեւելյան ճակատում կռվող ստորաբաժանումների մեծ մասը շուտով տեղափոխվել են թիկունք՝ Նիդերլանդներ, Բելգիա, Ֆրանսիա, քանի որ «չէին արդարացրել» հրամանատարության սպասելիքները: Հայ զինվորները, որոնց զգալի մասը ռազմագերու կարգավիճակով էր հայտնվել «Հայկական լեգեոնում», զանգվածաբար լքում էին Վերմախտի լեգեոնի կազմը եւ հանձնվում ԽՍՀՄ բանակին: Գրանցվել են նաեւ զենքով հակառակորդի՝ ԽՍՀՄ բանակի կողմը անցնելու, ինչպես նաեւ պարտիզանական ջոկատներին միանալու դեպքեր: Դաշնակիցներին էին հանձնվում նաեւ արեւմտյան ճակատում հայտնված հայ զինվորները:

Նույնը չի կարելի ասել նախ «Կովկասա-մուսուլմանական լեգեոնի», իսկ 1942թ. արդեն «Ադրբեջանական լեգեոնի» մասին, որը պատժիչ գործողությունների ընթացքում աչքի էր ընկնում յուրահատուկ դաժանությամբ: Հատկապես աչքի էր ընկել 111-րդ ադրբեջանական գունդը, որը ՍՍ-ի ուժերի հետ համատեղ մասնակցել է 1944թ. Վարշավայի ապստամբության ճնշմանը: Դրա ընթացքում զոհվել է տարբեր տվյալներով 100-ից 130 հազար քաղաքացիական անձ:  

Միանգամայն օրինաչափ է նաեւ այն, որ «նացիզմի դեմ պայքարի առաջամարտիկ» Ալիեւը մոռանում է Երրորդ ռեյխի հետ սերտ համագործակցություն ծավալած իր հայրենակիցների՝ 1918թ. Անդրկովկասի մահմեդականների ժամանակավոր Ազգային խորհրդի նախագահ Մամեդ Էմին Ռասուլզադեի, Ադրբեջանական Հանրապետության ներքին գործերի նախկին նախարար Խալիլ Խասամեդովի, Ադրբեջանի հատուկ ծառայության՝ հակահեղափոխության դեմ պայքարի կազմակերպության երկրորդ ղեկավար Նագի Շեյխզամանլիի եւ այլոց հերոսացման դեպքերը: Նրանք ակտիվ մասնակցություն են ունեցել «Ադրբեջանական լեգեոնի» ստեղծման գործում, սակայն այսօր նրանց անունով կան փողոցներ,  կիսանդրիներ, իսկ ոմանց տուն-թանգարաններն անարգել գործում են Բաքվում: Բաքվի արվարձաններում Ռասուլզադեի անվան բնակավայր կա: Բացի դրանից՝ 2014թ. Իլհամ Ալիեւի որոշմամբ պետական մակարդակով նշվել է նրա 130-ամյակը:

Ի դեպ, Ռասուլզադեի մասին հիշատակը ավելի վառ էր մինչ Իլհամ Ալիեւի նախագահությունը: Սակայն նրան մոռացության են մատնել ոչ այն պատճառով, որ նա համագործակցել է Երրորդ Ռեյխի հետ: 1990-ականների սկզբին Ադրբեջանի առաջին նախագահ Աբուլֆազ Էլչիբեյի նախաձեռնությամբ տարածված Ռասուլզադեի կիսանդրիներն ու հուշարձաններն Իլհամ Ալիեւի օրոք աստիճանաբար զիջել են իրենց տեղը Հեյդար Ալիեւի հուշարձաններին, քանի որ «ժողովրդի առաջնորդի» կերպարի համար Ռասուլզադեն ավելի հարմար տարբերակ էր:

Ինչ վերաբերվում է Նժդեհի նկատմամբ պետական ամենաբարձր մակարդակով տարվող կեղծ քարոզչության դրդապատճառներին, ապա դրանք բավական պարզունակ են: Նախ՝ անձնական վրեժխնդրություն. Ադրբեջանը ոչ մի կերպ չի կարողանում «մարսել» այն հանգամանքը, որ մեծապես հենց Նժդեհի՝ Սյունիքը Հայաստանի կազմում պահելու ջանքերի շնորհիվ տապալվեցին, կամ առնվազն հետաձգվեցին պանթուրքիստական նկրտումները: Երկրորդ՝ օգտվելով նախկին ԽՍՀՄ երկրներում ընթացող Երկրորդ աշխարհամարտի եւ դրա հերոսների «վերարժեւորման» գործընթացի նկատմամբ Ռուսաստանի զգայուն վերաբերմունքից՝ Ադրբեջանը ձգտում է սեպ խրել հայ-ռուսական հարաբերություններում: Բացի այդ՝ Ադրբեջանը փորձում է սրացնել կուսակցական եւ գաղափարական հակասությունները Հայաստանի ներքաղաքական կյանքում՝ հաշվի չառնելով, որ Նժդեհը, ինչպես կյանքի ընթացքում, այնպես էլ կյանքից հետո վերկուսակցական գործիչ է: