Հայաստանում 2-3 անգամ ավելի շատ ինքնասպան են լինում տղամարդիկ եւ առավելապես՝ ձմռանը

ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի «Հետաքրքրաշարժ վիճակագրության» բաժնի տվյալներով՝ սովորաբար տղամարդիկ գրեթե երկու անգամ ավելի շատ են ինքնասպանություն գործում, քան կանայք: Այդ տարբերությունն առավել մեծ է (ավելի քան 3 անգամ) 2015 թվականին՝ 161 տղամարդ եւ 47 կին, ինչպես նաեւ 2016 թվականին՝ 153 տղամարդ և 42 կին:

Տղամարդիկ նաեւ ավելի հաճախ ինքնասպանության են դիմում դեկտեմբեր, հունվար, փետրվար ամիսներին: Ինչո՞ւ եւ ինչպե՞ս կանխարգելել. այս մասին զրուցեցինք հոգեբան Մանե Հակոբյանի հետ:

«Կան մարդիկ, որ ունեն ինքնասպանության կանխատրամադրվածություն. անընդհատ մահվան մասին մտքեր, ծանր մտքեր են ունենում, պարբերաբար ինքնասպանության փորձեր են կատարում, և երբեմն էլ դա ավարտվում է մահով: Լինում են նաև մարդիկ, որոնց արտաքին հանգամանքները՝ ծայրահեղ հուսահատությունը, կորուստների շարքը կամ անելանելի իրավիճակն են հասցնում այն վիճակին, որ ապրել այլևս չեն ուզում: Բայց կրկին այդտեղ կարևոր է կանխատրամադրվածությունը: Բոլորս էլ ծանոթ ենք մարդկանց, որ ամենաբարդ իրավիճակներից կարողանում են դուրս գալ, ապրելու ցանկությունը վերագտնել, հաղթահարել, բայց կան նաև մարդիկ, որ առավել փոքր դժվարությունից անմիջապես ջարդվում են, լավատեսությունը՝ կորցնում, ապրելու ցանկությունը՝ թողնում, դիմում են նման քայլի»,- ասաց Մանե Հակոբյանը:

Ո՞րն է ապրելու եւ մահվան նժարների միջեւ այն վճռորոշ գործոնը, որ կարող է լինել փրկարար: Հոգեբանի համար միանշանակ է. «Դա մարդու՝ ապրելու ցանկության արտահայտվածության աստիճանն է: Մարդ կա, այնքան շատ է ուզում ապրել... Եվ, եթե ապրելու ցանկությունն իրապես մեծ է, միշտ կգտնվեն նպատակներ ու միջոցներ՝ վերականգնելու քանդված աշխարհը, իր փլուզված միջավայրը, իր կոտրատված ներքին կյանքը: Մարդիկ էլ կան, որ այդ ռեսուրսը չունեն կամ այնքան են տանջվել, որ այդ ռեսուրսն այլևս չի բավարարում»:

Ինչո՞ւ՝ տղամարդիկ ավելի շատ. Մանե Հակոբյանն առաջինը նշում է ներամփոփության խնդիրը. «Տղամարդիկ մեր հասարակության մեջ չեն դիմում հոգեբանի, տղամարդիկ հազվադեպ են երկարատև թերապիայի առաջարկն ընդունում, իրենց շատ ավելի դժվար է հոգեբանական օգնություն ցույց տալ, տղամարդիկ սովորություն չունեն կիսվել ուրիշների հետ իրենց խնդիրներով: Մինչ կինը կարող է հարևանուհու կամ վաճառողուհու հետ իր դարդուցավից խոսել, թեթևանալ, տուն գնալ: Տղամարդկային ընկերության մեջ հաղորդակցության հիմնական թեմաները պրագմատիկ են՝ գործերից են խոսում, ձեռքբերումներից, իսկ իրենց հոգեկան ցավից, հուզումներից, չեն խոսում: Նրանք հաճախ նույնիսկ իրենց կանանց հետ չեն զրուցում: Ինքնասպանությունը հաճախ է կապված լինում նաև կուտակված պարտքերի հետ (օրինակ՝ խաղամոլները, որ ելք չեն գտնում), երիտասարդների պարագայում դա առավել լինում է անպատասխան սիրահարության դեպքում»:

Խնդիրներն ինքնուրույն լուծելու ցանկությո՞ւն, թե՞ անկարողությունը ցույց տալու վախ. «Տղամարդիկ իրենց համարում են ընտանիքի առանցքը, բայց պիտի գիտակցեն, որ իրենք էլ մարդ են և կարող են թույլ լինել մի պահ, և կանայք էլ կարող են իրենց գոտեպնդել, հուսադրել: Կանայք պիտի իրենց մայրական բնազդը միացնեն, որ ապրումակցելով հասկանան, թե իրենց տղամարդն ինչ հոգեվիճակում է գտնվում: Անհրաժեշտ է ինչ-որ ձևով հետազոտել տղամարդկանց հուզական վիճակը՝ թե՛ հացի սեղանի շուրջը, թե՛ հանգստի պահին, թե՛ անկողնում: Կանայք ավելի զգայուն են և էմոցիոնալ վիճակներն ավելի լավ են զգում: Եվ եթե տեսնում են, որ տղամարդը մռայլ է, տրամադրություն չունի, դա չվերագրեն իրենց նկատմամբ անտարբերությանը: Կանանց մոտ հաճախ է հանդիպում այս էգոիզմը՝ եթե հետս չի խոսում, գնացել, սենյակում փակվել, ծխում է, ուրեմն ինձ չի սիրում: Եվ հաճախ տղամարդիկ հենց դրա համար են խուսափում կիսվել»,- նկատում է հոգեբանը:

Եթե ինքնասպանության փորձերն էլ դիտարկենք՝ կարո՞ղ է նման քայլը լինել ուշադրություն գրավելու միջոց: «Ես կասեի՝ օգնության կանչ. դրանով մարդն ուզում է ասել, որ ինքն այլևս ելք չունի: Կան առավել հուսահատներ, որ միակ լուծումը տեսնում են ինքնասպան լինելու մեջ, և կան այնպիսի մարդիկ, որ այլ ելք չեն տեսնում, բայց հոգու խորքում օգնության հույս ունեն»,- պատասխանեց Մանե Հակոբյան:

Իսկ ինչո՞ւ ձմռան ամիսներին. «Ձմեռվա ամիսներին ցուրտ է, արևը, լույսը, ջերմությունը քիչ են, հետն էլ տոներն են մոտենում, և, եթե մարդը դեպրեսիայի մեջ է, տոները նրա դեպրեսիան ավելի են խորացնում: Բնականաբար, ինքնասպանություններն էլ շատանում են»:

Հնարավո՞ր է հոգու ռեսուրսներ պաշարել, կամ անհրաժեշտ պահին որտե՞ղ փնտրել դրանք. «Մասնագետի օգնությանն է պետք դիմել, երբ դուք ծանր, հուսահատ վիճակում եք: Աշխարհի մասշտաբով հայտնի է, որ հոգեբաններին ավելի քիչ են դիմում տղամարդիկ, քանի որ ինքնասպանության փորձը կատարվում է հույզի՝ էմոցիայի վրա: Այսինքն՝ հույզն է դրդում, որ մարդը կյանքին վերջ տա: Իսկ էմոցիան մենք չենք, դա մեր ապրումների միայն մեկ հատվածն է: Մենք ինքնասպան ենք լինում, երբ մեզ նույնացնում ենք մեր մեկ ապրումի, օրինակ՝ հուսահատության հետ: Ես առաջարկում եմ թերապևտիկ հնարք. երբ ձեզ պատում է մի էմոցիա՝ հուսահատություն, զայրույթ կամ վախ, միշտ կրկնեք՝ ես ավելին եմ, քան այս էմոցիան է. ես կարող եմ որքան հուսահատ լինել, այնքան էլ կարող եմ հույսով լի լինել, որքան՝ տխուր, նույնքան էլ ուրախ կարող եմ լինել. սա ընդամենը մի պահ է: Օրինակ՝ գիշերն ավելի հուսահատ ենք լինում: Բայց ասում ենք, չէ՞, լույսը կբացվի, բարին էլ՝ հետը: Որովհետև առավոտյան քունն առած, հանգստացած, ավելի լավատես ենք դառնում»,- նկատեց մասնագետը:

Ո՞րն է, հոգեբանի դիտարկմամբ, հոգևորի դերն ինքնասպանությունից հետ պահելու առումով. «Մեծ է. Աստծուն հավատացող մարդն առավել հեռու է լինում ինքնասպանություն գործելուց: Քահանաներն էլ հիմա շատ բաց են. հուսահատված մարդկանց շատ լավ հոգեբանական աջակցություն են ցույց տալիս: Եթե հասել եք այդ պահին, որ պիտի արդեն այդ քայլն անեք, եկեղեցի գնացեք. չի բացառվում, որ այդ այցը ձեր կյանքը փրկի»:

Կարմեն Մարտիրոսյան