Կորոնավիրուսի դեմ գործող պատվաստանյութերով ում է թույլատրվում պատվաստվել ու որն է աշխարհում ամենաէֆեկտիվը

Ամբողջ աշխարհում կորոնավիրուսի դեմ պայքարի համար արդեն մշակվել են մի քանի պատվաստանյութեր: Դրանք արտադրող ընկերություններն ու երկրներն էլ, բանականաբար, միմյանց հետ մրցակցության մեջ են: Միջազգային և տեղական մամուլում պարբերաբար տեղեկություններ են հայտնվում այս կամ այն պատվաստանյութի բացասական կողմերի, առավել կամ պակաս էֆեկտիվության, առավել լայն տարածման մասին:

COVID-19-ի դեմ  պատվաստանյութերի արտակարգ գրանցումը հնարավոր դարձավ այն բանից հետո, երբ SARS-CoV-2 բռնկումը Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության  կողմից 2020 թվականի հունվարի 30-ին միջազգային մտահոգություն առաջացնող հանրային առողջության արտակարգ իրավիճակ հայտարարվեց:

Արդյունքում, 2021 թվականի սկզբին աշխարհում մշակվում էին արդեն կորոնավիրուսի դեմ մոտ 200 հավանական պատվաստանյութեր, սկսվել էին մարդկանց վրա փորձարկումներ 63 տարբեր դեղերով, դրանցից  մի քանիսն արդեն անցել են բոլոր անհրաժեշտ փորձարկումներն ու փուլերը և արդեն օգտագործվում են տարբեր երկրներում ՝ բնակչությանը պատվաստելու համար, չնայած կլինիկական փորձարկումների երրորդ փուլը դեռ ընթացքի մեջ է ու չի ավարտվել:

Համեմատության համար կարելի է նշել, որ ոչ արտակարգ իրավիճակներում, նորմալ պայմաններում, նոր պատվաստանյութի մշակումը, գրանցումը և օգտագործման հաստատումը տևում է մինչև 10 տարի:

Pfizer պատվաստանյութ

Այն մշակվել է գերմանական BioNTech ընկերության և Pfizer ամերիկյան դեղագործական կոնցեռնի կողմից, առաջինն է, որը հաստատվել է 2020-ի դեկտեմբերին ԵՄ-ում օգտագործման համար և առաջինը պաշտոնապես հաստատված է ԱՀԿ-ի կողմից:

 2020-ի նոյեմբերին Եվրահանձնաժողովը BioNTech- ի և Pfizer- ի հետ պայմանագիր կնքեց 200 միլիոն չափաբաժնի մատակարարման համար`եւս 100 միլիոն լրացուցիչ գնման հնարավորությամբ: Նոյեմբերի վերջին ԵՀ-ն օգտվեց այս տարբերակից և 2021 թվականի հունվարի սկզբին Եվրամիությունը BioNTech- ի և Pfizer- ի հետ պայմանագիր ստորագրեց պատվաստանյութի ևս 300 միլիոն չափաբաժինների լրացուցիչ գնման մասին:

Այս պատվաստանյութի օգտագործումը թույլատրվում է նաև այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը, Մեծ Բրիտանիան, Սաուդյան Արաբիան: Ընդհանուր առմամբ, առայժմ մոտ 2 տասնյակ երկրներ BioNTech /Pfizer պատվաստանյութերով իրենց քաղաքացիներին փորձում են պաշտպանել կորոնավիրուսից: Այն արտադրվում է Գերմանիայում և Բելգիայում:

 BioNTech- ը և Pfizer-ը համատեղ ծրագրում են 2021 թվականին արտադրել պատվաստանյութերի 2 միլիարդ չափաբաժին: Միայն ԱՄՆ-ը պատվիրել է  մի քանի հարյուր միլիոն դեղաչափ: Բացի BioNTech / Pfizer- ից, ԵՄ-ն պայմանագրեր է կնքել կորոնավիրուսային պատվաստանյութերի 6 այլ արտադրողների հետ:

Պատվաստանյութը ունի հակացուցումներ մի շարք խմբերի համար՝ սուր ալերգիա ունեցող անձինք, հղի կանայք, մինչև 16 տարեկան երեխաներ: Պաշտպանիչ ռեակցիան սկսում է օրգանիզմում աշխատել ներարկումից 12 օր անց: Լիարժեք ապահովության համար, ցանկալի է ստանալ 2 դեղաչափ՝ կրկնելով ներարկումը 21-28 օր անց:

Moderna պատվաստանյութ

Moderna-ն մշակողը համանուն ամերիկյան կենսատեխնոլոգիական ընկերությունն է, որի հիմնադիրը հայազգի Նուբար Աֆեյանն է: Անցյալ տարվա դեկտեմբերին այս դեղը հաստատվել է ԱՄՆ-ում օգտագործման համար ու այժմ լայնորեն կիրառվում է: Հունվարի 6-ին այն հաստատվել է նաև ԵՄ-ի կողմից: Մշակողները նշել են, որ պատվաստանյութի մեծ մասը կարտադրեն Քեմբրիջում և Մասաչուսեթսում, որտեղ գտնվում է Moderna-ի կաույցներից մեկը: 2021 թվականի ամբողջ տարվա ընթացքում նախատեսվում է արտադրել շուրջ 1 միլիարդ դեղաչափ: Պատվաստանյութերի համաշխարհային կոնգրես-2021-ը (World Vaccine Congress Washington 2021) կորոնավիրուսի դեմ աշխարհի լավագույն պատվաստանյութ է ճանաչել հենց Moderna-ն, թեպետ կարծիքները հակասական են, քանի որ մյուս պատվաստանյութեր արտադրողները կարծում են՝ ամերիկյան ազդեցություն կա այս որոշման համար:

Պատվաստանյութը կլինիկական փորձարկումներ էր անցնում 2020 թվականի մարտի 17-ից:

Եվրամիությունը մտադիր է գնել 80 միլիոն դոզա ամերիկյան պատվաստանյութից: Անհրաժեշտության դեպքում նա իրեն հնարավորություն կպատվիրեն ևս նույնքան՝ ավելի ուշ:: Պատվաստանյութի պատվերներ են կատարել Մեծ Բրիտանիան, Ճապոնիան, Շվեյցարիան և Հարավային Կորեան, ԱՄՆ-ում այն կիրառվում է առավել մեծ չափաբաժնով:

Կանադան գնել է 40 միլիոն դեղաչափ: Հունվարից էլ, BioNTech / Pfizer պատվաստանյութի հետ միասին, Moderna-ն  օգտագործվում է Գերմանիայում:

Oxford AstraZeneca պատվաստանյութ

Այս պատվաստանյութը պատրաստվել է շվեդ-բրիտանական դեղագործական արտադրողի կողմից`Օքսֆորդի համալսարանի հետ համատեղ:

Այս պատվաստանյութն արդեն լիցենզավորված է Մեծ Բրիտանիայում, Հնդկաստանում և Արգենտինայում: Այն ընդունվելու կիրառվում է նաև Հայաստանում: Բնակչության գերակշիռ մասին մեր երկրում պատվաստում են հենց այս տեսակով:

Մշակողները մտադիր են 2021 թվականին արտադրել մոտ 3 միլիարդ դեղաչափ: Նրանք պատրաստվում են պատվաստանյութը արտադրել նաև Հնդկաստանում, որտեղ կորոնավիրուսային իրավիճակն ամենասարսափազդուն ու աղետալին է աշխարհում:

Պատվաստանյութը ցուցված է նաև  հիվանդություններով տառապող մարդկանց համար, որոնք ճանաչվում են COVID-19-ի ռիսկային խմբի հիվանդներ և ունեն գիրություն, սրտանոթային և շնչառական հիվանդություններ և շաքարախտ: Առկա ուսումնասիրությունները, սակայն,  բավարար չեն այն հղի կանանց ևս ցուցված համարելու համար: AstraZeneca-ն հակացուցված է նաև ալերգիկ հիվանդություններ ունեցող և 18 տարեկանից ցածր անձանց համար:

Sputnik V պատվաստանյութ

Sputnik V-ն կորոնավիրուսի առաջին պատվաստանյութն էր: Այն մշակվել է Ռուսաստանում «Գամալեյա» համաճարակաբանության և մանրէաբանության հետազոտական կենտրոնում և գրանցվել է օգոստոսի 11-ին `առաջին և երկրորդ փուլերի երկու կլինիկական փորձարկումների ավարտից հետո: Պատվաստանյութերի գրանցումն առանց լայնածավալ փորձարկումների քննադատության առիթ է տվել այլ երկրներում պատվաստանյութերի մշակման վրա աշխատող հետազոտողներին: Այնուամենայնիվ, պատվաստանյութերի գնահատումը բարելավվել է փորձարկումների երրորդ փուլի մեկնարկից ի վեր:

Մայիսի 5-ի տվյալներով, աշխարհում ավելի քան 20 միլիոն մարդ արդեն ստացել է այս պատվաստանյութով ներարկում: Հայաստանում ևս այս պատվաստանյութով պատվաստումներ արվում են: Այն հիմնականում կիրառվում է Արցախում, ՀՀ տարածքում՝ խոցելի խմբերի ու բուժաշխատողների շրջանում:

Սկզբնապես պատվաստանյութի վկայականը թույլ էր տալիս այն կիրառել «խոցելի խմբերի փոքր թվով քաղաքացիների», այդ թվում ՝ բժշկական անձնակազմի և տարեցների համար և նախատեսում էր, որ պատվաստանյութը լայնորեն հնարավոր չէ օգտագործել մինչև 2021 թվականի հունվարի 1-ը:

 Փորձերի երրորդ փուլի միջանկյալ արդյունքների համաձայն, որը հրապարակվել է The Lancet- ում, Sputnik V պատվաստանյութի արդյունավետությունը կազմել է 91,6%, իսկ կորոնավիրուսի թեթև դեպքերի դեպքում՝ 100% : Մահացության դեպքերն ամենից քիչ գրանցվել են հենց այս պատվաստանյութի դեպքում:

Sinopharm պատվաստանյութ

Sinopharm ընկերության Coronavac պատվաստանյութը մշակվել է Չինաստանում և անցել կլինիկական փորձրկումների մի քանի փուլ: Չնայած այն հանգամանքին, որ պաշտոնապես Չինաստանը այն երկրների շարքում չէ, որոնք սկսել են պատվաստել իրենց քաղաքացիներին կորոնավիրուսից, այնտեղ արդեն պատվաստվել է մոտ մեկ միլիոն չինացի. Դրանք ռազմավարական կառույցների և ձեռնարկությունների աշխատակիցներ են:

Մինչև 2021 թվականի ավարտը Sinopharm- ը մտադիր է թողարկել իր պատվաստանյութի մեկ միլիարդ չափաբաժին:

Հայաստանը ստացել է չինական պատվաստանյութի 100 հազար դեղաչափ՝ նախատեսված 50 հազար անձի համար, պատվաստումները արդեն մեկնարկել են:

Ներկայումս ՉԺՀ-ն փորձարկում է երկրորդ պատվաստանյութը`Sinovac-ը, որը պատրաստում է Վուհանի Սինոֆարմի մասնաճյուղերից մեկը: Պեկինը նախատեսում է տարեկան 300 միլիոն պատվաստանյութ արտադրել: Այն արդեն պատվիրել են Սինգապուրը, Թուրքիան, Բրազիլիան, Չիլին, Ինդոնեզիան, մի շարք այլ երկրներ:

Կովաքսինի պատվաստանյութ

Այն  պատրաստել է հնդկական Bharat Biotech International ընկերությունը: Հունվարի 3-ից դրա օգտագործումը բրիտանական AstraZeneca- ի հետ համատեղ թույլատրվում է Հնդկաստանում: Չնայած փորձագետների քննադատությանը, այս դեղամիջոցի մի քանի տասնյակ միլիոն դոզան արդեն առկա է:

 Bharat Biotech International- ը մտադիր է այս տարի արտադրել իր պատվաստանյութի շուրջ 700 միլիոն դոզա: