Մի մեքենա եկավ, վրան գրված PRESS. ով փրկեց ու Հայաստան հասցրեց Շուշիում միայնակ մնացած ռեժիսորին ու դստերը

Ուսուցիչներս հույս ունեին, որ ես գրող կդառնայի, բանաստեղծություններ ունեի, ամաչելով տալիս էի, կարդում էին, գովում էին:

Դաս-դպրոցին զուգահեռ քայլերը Լեոնիդին Լենինականի Շինարարների պալատ՝ դերասան Խաչիկ Ասատրյանի թատերական խումբ տարան: Բռնած ճանապարհը շարունակվեց թատերական ստուդիայում և 1968-ին գյումրեցի տղան դպրոցն ավարտելուց հետո հասավ Երևանի գեղարվեստաթատերական ինստիտուտ:

«Մի տարի ձայնիս պատճառով չընդունվեցի, դպրոցական տարիներին ձայնս լա՜վ հոգնեցրել էի, բայց արդեն 68-ին ես կարողացա դառնալ ուսանող: Մի պիես գրեցի, բեմադրեցի և ամբիոնն առաջարկեց, որ դերասանականի համար ձայնս խանգարում է, ավելի լավ է տեղափոխվեմ ռեժիսորական բաժին: Համաձայնեցի:Դա հրաշք էր այդ տարիներին: 4-5 հոգի էին ռեժիսորական բաժնում ընդունում և նախապես գիտեին էլ, թե ովքեր են լինելու»:

Լեոնիդ Հարությունյանն այսպես է սկսել ռեժիսորի իր ուղին: Երիտասարդության տարիներն, ասում է, ամենավճռականներն էին կյանքում, երբ ինքնուրույն որոշումներ էր կայացնում ու գնում դրանց հետևից առանց երկմտանքի:

Ինչպես Լեոնիդը Գյումրիից հասավ Արցախ ու դարձավ նրա մի մասնիկը

Գյումրու տիկնիկային թատրոնն իմ դիպլոմային աշխատանքի առաջին թատրոնն է, 1974 թիվն էր:

Մտքերը Լեոնիդին հասցնում են երիտասարդություն, տանում Լենինականի Մռավյանի անվան թատրոն (այժմ՝ Վարդան Աճեմյանի-խմբ), այնտեղից էլ՝ բանակ: Զորացրվելուց հետո՝ 1975-ին հրավիրվեց Արցախ: Երկար մտածելու ժամանակ չունեցավ, ասում է՝ կամ էլ չուզեց մտածել չգնալու մասին:

Երիտասարդ Լեոնիդն Արցախ գնաց ընտանիքի և Էջմիածնի ակումբագրադարանային տեխնիկումն ավարտած 12 ուսանողների հետ:

«Երկար ժամանակ այնտեղ երիտասարդություն չկար, մենք առաջիններից էինք, որ մտանք ու Ստեփանակերտի թատրոնը ծաղկում ապրեց: Իրենք էլ էին դա միշտ խոստովանում: Ես ուսանեցի Լենինգրադում, բայց վերադարձա Ստեփանակերտ, դարձա գլխավոր ռեժիսոր, տնօրեն ու գոհ էի, ստեղծագործում էի»:

1988-ի աղետն ու ղարաբաղյան շարժումը Լեոնիդին կրկին ծննդավայր՝ Գյումրի հասցրին: Աղետը նաև նրա հարազատներին խլեց: Երբ փոքր-ինչ վերագտավ իրեն, կրկին քայլեց դեպի Գյումրու տիկնիկային թատրոն և մինչև 1995 թվականը մնաց այնտեղ: 95-ին արդեն Լեոնիդը կրկին Արցախում էր:

«Իմ կապը Գյումրու տիկինիկային հետ միշտ եղել է, հրավիրվելուց հետո ես 2-3 ներկայացում նվերա ստացա այդ թատրոնից, հետս տարա Արցախ և այնտեղ բեմադրեցի»,- ասում է նա:

Լեոնիդն ասում է՝ Արցախի հանդիսատեսը մեծ սեր, նվիրված ու գողտրիկ վերաբերմունք ուներ դեպի թատրոնը:

Եթե Գիշի գյուղում մեր ներկայացումը հաջողվում էր, ուրեմն բարձր մակարդակի ներկայացում էր

«40 տարի ես այնտեղ ապրել ու աշխատել եմ ու միայն լավը կարող եմ ասել: Չտեսնված, նուրբ, գիտակից: Եթե Գիշի գյուղում մեր ներկայացումը հաջողվում էր, ուրեմն դա բարձր մակարդակի ներկայացում էր: Հադրութը չափանիշ էր: Հանդիսատեսը յուրահատուկ խելացի, դատող ու գրագետ էր: Էն ամենահեռավոր գյուղում էնպիսի մարդիկ, հանդիսատես էր հանդիպում, որ մնում էիր ապշած: Բնատուր խելացի ժողովուրդ՝ նվիրված իր հողին»:

Կյանքը Շուշիում հեքիաթի էր նման. անավարտ հեքիաթ բերդաքաղաքը

2007-ին Լեոնիդը մտադիր է եղել վերադառնալ Հայաստան, սակայն առաջարկել են Ստեփանակերտից գնալ Շուշի և նոր թատրոն հիմնել:

Գնացել, արդեն գործող 3 թատրոնները միավորել, հիմնադրել է «Աստղիկ» մանկապատանեկան թատրոնը: Ասում է՝ թատրոնը և մարդիկ իրեն պահեցին Շուշիում, մնաց, ստեղծագործեց ու կապվեց բնությանն ու միջավայրին:

«Երբեք, վատ երազում անգամ չէի մտածի, որ կթողնենք Շուշին: Ես ինձ այնտեղ էի տեսնում: Որ մարդիկ գնում էին, ես նրանց ասում էի՝ իզուր եք գնում, սա ամենաապահով տեղն է: Ու ես մնացի աղջկաս հետ մինչև վերջին օրը: Կյանքը Շուշիում հեքիաթի էր նման, բայց  Շուշիի հեքիաթն անավարտ մնաց»:

Լեոնիդը պատմում է, որ մեկ-երկու անգամ ավտոբուսն եկել, ցանկություն ունեցողներին հասցրել է Ստեփանակերտ, աղջիկը, սակայն, ընդդիմացել, չի ցանկացել հեռանալ: Հայր ու դուստր բոլորին ճանապարհել ու սպասել են նրանց տունդարձի ճամփին: Ասում է՝ դուստրը հեռանալ չէր ուզում, ինքն էլ աղջկան մենակ թողնել չէր կարող:

Ու մնացին:

Այդ օրերին այլ բան չի եղել անելու: Գնացել, ռմբակոծված թատրոնի շենքում անվնաս մնացած իրերը, դեկորներն ու հագուստներն իր չավերված աշխատասենյակ ու ավելի ապահով տարածք է տեղափոխվել, որ երբ ամեն ինչ հանդարտվի, կրկին կարողանան հունի մեջ ընկնել, անցնել գործի:

«Հոկտեմբերի 31-ն էր, իջա քաղաքապետարան, մարդ չկար, զանգեցի քաղաքապետին, ասացի պարոն Սարգսյան ես ու աղջիկս մնացել ենք, կարո՞ղ է մեքենա լինի, մենք էլ երևի դուրս գանք այստեղից: Ասեց պարոն Հարությունյան այլևս դա հնարավոր չէ, Շուշի մտնող ու դուրս եկող մեքենաներ չկան, նույնիսկ Ստեփանակերտ տեղափոխվելն այլևս հնարավոր չէ»:

Հաճախ է Լեոնիդը գնացել ռմբակոծված թատրոն, շրջել շենքում, բացել աշխատասենյակի դուռն ու երկար մտորել իր կյանքի, տեղի ունեցածի, իրեն ու դստերը սպասվող կյանքի մասին: Վստահ է եղել, որ մղձավանջը շուտով ավարտվելու է, հեռացածները վերադառնալու են:

«Մի անգամ երբ գնացի թատրոն, ուզեցի ներս մտնեմ՝ տեսա բանալին մոռացել եմ: Մոտիկ մի շենքում եղբայրներ կային, մեկ էլ իրենք էին մնացել, գնացի իրենց մոտ,  տղաներից մեկը քիչ հետո եկավ թե՝ գիտեք, թատրոնի շենքը էլի ռմբակոծվեց: Երբ դուրս եկանք, տեսանք, որ իմ աշխատասենյակն այլևս չկա: Սա հրաշք էր, որ ես բանալի չունեի ու ներս չէի մտել, այլապես հիմա չէի լինի»,- պատմում է Հարությունյանը:

Մի մեքենա եկավ, վրան գրված PRESS. ով փրկեց ռեժիսորին ու դստերը

Հաջորդ օրը Լեոնիդը կրկին քայլել է դատարկված Շուշիի փողոցներով, մտել շենքերի նկուղներ, որ տեսնի՝ հո մարդիկ չկա՞ն մնացած:

«Մեկ էլ դիմացից մի մեքենա եկավ, վրան գրված՝ PRESS: Տղան զինվորական հագուստով էր: Բարևեց, ասաց՝ հորեղբայր Ֆրանսիայից ժուռնալիստներ էի բերել, հիմա ինձ մոտ սնունդ կա, ուզում եմ ձեզ տամ, չե՞ք նեղանա: Ասի տղաս, ամեն ինչ էլ ունեմ, բայց ես ու աղջիկս մնացել ենք: Եթե գաս, համոզենք, որ դուրս գա, խնդրում եմ մեզ հետդ տար Երևան:

Ասեց՝ գնանք: Աղջիկս էլի դիմադրում էր: Զինվորական հագուստով այդ տղան ասաց՝ 3 րոպե ժամանակ եմ տալիս, եթե գալու եք՝ եկեք, եթե ոչ՝ ես գնալու եմ: Ու 4 կողմը ռմբակոծություն էր: Զոռով, մի կերպ աղջկաս դուրս հրելով, հագի խալաթով ու հողաթափերով, ես էլ՝ ինչ հագիս կար, դուրս եկանք, դուռը փակեցինք ու հեռացանք: Շուշիից երբ դուրս եկանք՝ նոր զգացի, թե մենք ինչի մեջ էինք: Չորս կողմում գնդակներ էին սուրում, մեքենան շատ արագ էր գնում, աջից անդունդ էր, ձախից՝ Շուշիի ժայռապատը:

Ու քար լռությամբ, ամեն մեկս զգալով վտանգը այլևս ոչինչ չասացինք: Երբ դուրս եկանք Երևան տանող ճանապարհ, նոր խորը շունչ քաշեցինք: Անհավատալի էր, բայց փրկված էինք: Վերջում պարզվեց, որ այդ տղան ԱԳՆ-ի թարգմանիչ-վարորդն է, ծնունդով Գյումրիից: Ոնց որ Աստված նրան ուղարկած լիներ մեզ համար»:

Երկու տեղում կարող եմ ապրել՝ կամ Գյումրիում, կամ՝ Շուշիում

Այս պահին հստակ անելիք չունի ռեժիսորը: Գյումրու տիկնիկայինի տնօրենի հրավերով Կարլո Գոցիի «Սիրո 3 նարինջ» հեքիաթն է բամադրել Ամանորի նախաշեմին: Ասում է՝ եթե ուզեն՝ իր խելքն ու փորձը կրկին պատրաստ է ներդնել ու աշխատել:

76-ամյա Լեոնիդն արտերկրում ապրող երեխաներ ունի: Ասում է ոչ մեկի մոտ տեղափոխվելու մտադրություն չունի: Իրեն տրված վկայագրով Գյումրիում բնակարան է գնել, ուզում է վերանորոգել, ապրել, կյանքը նորից վերադասավորել: Արտերկիրը նրան երբեք չի հրապուրել:

«Ես երկու տեղում կարող եմ ապրել՝ կամ Գյումրիում, կամ Շուշիում: Իմ ծննդավայրը չէ, բայց թանկ է ինձ համար»,- զրույցը եզրափակում է Լեոնիդ Հարությունյանը: