1000-ավոր զոհերը սահմանին «ցավոտ փոխզիջում» չէ՞. Լիլիթ Ավագյանի հոդվածը

1920 թ. հոկտեմբերի 30-ին հանձնվեց Կարսը: Կարսի անկման 97-րդ տարում, 2017-ի հոկտեմբերի 30-ին, գործարկվեց Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգիծը: Կարսի անկման պատճառները, այսինքն՝ թե ինչպես հնարավոր եղավ անառիկ թվացող այդ բերդը հանձնել թշնամուն, շատ են: Սիմոն Վրացյանը Կարսում հայկական զորքերի պարտության հիմնական պատճառ էր համարում բոլշեւիկների եւ թուրքերի բարեկամությունը, որը հոգեպես ընկճել էր Կարսի բնակիչներին, զինվորականությանը. «Մի կողմից` ծայր աստիճանի հոգնած, քայքայված եւ խաղաղության կարոտ հայ ժողովուրդը ուզում էր հավատալ բոլշեւիկների հավաստիացումներին, թե ռուսները թույլ չեն տա թուրքերին նոր կոտորածներ անել Հայաստանում, մյուս կողմից` հայ ժողովուրդը, տեսնելով, որ իր դեմ կռվում են եւ՛ թուրքերը, եւ՛ ռուսները, եւ ինքն իր փոքր ուժերով անկարող է դիմադրել այդ երկու հսկա պետություններին, վհատվել էր ու մատնվել բարոյալքման»:

Կարսի անկումը, առհասարակ՝ մեր պատմության յուրաքանչյուր դրվագ մանրակրկիտ ուսումնասիրության անհրաժեշտություն ունի: Սակայն պատմությունը միայն պատմաբաններին է հետաքրքրում՝ իբրեւ գիտական ատենախոսությունների թեմա: Քաղաքական միտքը այդպես էլ հետեւություններ չի անում: Ահա Կարսի անկման մեկ այլ պատճառ, որը նկարագրել է Մուշեղ Իշխանը. «Զորակոչին ներկայանում էին աղքատների եւ «տանիք» չունեցողների որդիները: Հովանավոր ունեցող կամ կաշառք տվող երիտասարդների մի մասը փախչում էր արտասահման (մասնավորաբար՝ Թիֆլիս), մյուս մասը տեղավորվում էր սպաների մոտ՝ ռազմական գործողություններից հեռու»:

Հարյուրամյա վաղեմության այս մտահոգությունը նույնքան թարմ է այսօր, որքան 100 տարի առաջ: Կարսի հանձնումը, որն այսօր կարելի է այլ կերպ էլ ձեւակերպել՝ «Ազատագրված տարածքների վերադարձ», «Ցավոտ փոխզիջումներ»՝ Արցախի հարցով, «Յոթ շրջանների հանձնում Ադրբեջանին», կարո՞ղ է ունենալ նույն հետեւանքը, ինչ Կարսի անկումը: Հիշենք՝ դրա գինը Առաջին հանրապետության անկումն էր:

Իրականությունն այսօր ստիպում է զուգահեռներ անցկացնել հարյուրամյա վաղեմություն ունեցող իրադարձությունների ու դրանց հետեւանքների միջեւ:

Ու նաեւ հասկանալ, թե ի՞նչ նշանակություն ունեցավ Արցախյան պատերազմը Հայաստանի համար, որքանո՞վ էին իմաստավորված 1994 թ. կնքված զինադադարից հետո հազարավոր զոհերը սահմանին, եթե այսօր օրակարգում «ցավոտ փոխզիջումներն» են:

Անկախության ողջ ընթացքում շրջափակումը, դեմոգրաֆիկ ճգնաժամը, տնտեսական անկումը, հազարավոր կյանքերը սահմանին ինչու՞ են այնքան էժան գնահատվում, որ լրացուցիչ «ցավոտ փոխզիջումների» հարց է բարձրացվում:

Ի՞նչ կարծիք ունեն այս մասին Արցախյան պատերազմի մասնակից վետերանները:

Կարեւոր հանգամանք է. Հայաստանում կա ավելի քան 20.000 ազատամարտիկ: Թե ինչ վերաբերմունք ունեն նրանք իշխանությունների հանդեպ կարելի է դատել ՊՊԾ գունդը գրաված «Սասնա ծռեր» խմբի անդամներով, որոնց զգալի մասը Արցախյան պատերազմի հերոսներ ու մասնակիցներ են՝ Պավլիկ Մանուկյանը, Արայիկ Խանդոյանը, Արամ Հակոբյանը, Արմեն Լամբարյանը, Մխիթար Ավետիսյանը, ազատամարտիկ Դեդը…

Նրանք, Արցախի հերոս Ժիրայր Սէֆիլյանը ազատազրկված են:

Այսինքն՝ մարդիկ, որոնք մասնակցել են Արցախյան պատերազմին, այսօր որեւէ տեղ չեն երեւում, նրանց ձայնը ոչ մի տեղ չի լսվում: Այն դեպքում, երբ պատերազմի միջով անցած 20 000 տղամարդու ներկայությունը, ասենք այսպես՝ ակտիվ ներկայությունը իշխանություններին կարող էր ստիպել հաշվի նստել իրենց կարծիքի հետ, ինչ-որ առումով նաեւ զսպող դեր ունենալ:

Ազատամարտիկների խնդրին լրջորեն անդրադառնալու անհրաժեշտություն չի էլ եղել: Թերեւս դա իշխանությունների բնական արձագանքն է. զինադադարից այս կողմ որեւէ լուրջ ընդվզում, իշխանությունների վերարտադրմանը սպառնացող իրավիճակ ազատամարտիկները չեն ստեղծել: Հասարակական ընկալման մեջ էլ ազատամարտիկներն ասոցացվել են գեներալներ Մանվել Գրիգորյանի եւ Սեյրան Սարոյանի, Հայկազ Բաղմանյանի հետ:

Պատերազմն անցած հազարավոր այդ տղամարդիկ խաղաղ կյանքում իրենց ներկայությամբ պիտի որ իշխանությունների համար զսպող դեր ունենային: Նրանք պիտի հաղթանակը հավասար բաշխեին բոլորի միջեւ` որպես համընդհանուր ձեռքբերում:

Հաղթանակն անգամ ազատամարտիկներն իրար մեջ չկարողացան ճիշտ բաշխել. դափնիները հասան մի քանի գեներալի: Մյուսները մնացին խաղից դուրս:

Այսօր արդեն, ազգ-բանակ հարաբերությունը ներկայացնողները, զինվորական ծառայության փիլիսոփայությունը ներկայացնողները ազատամարտիկների կողմը չեն էլ նայում:

Կարսի անկումից մոտ 100 տարի անց գրեթե նման իրավիճակ է: Հայաստանի երեք նախագահներն էլ՝ վերարտադրվելու, հարստանալու, իրենց իշխանությունը պահելու գին են սահմանել Հայաստանը: Այն, ինչ անում են իշխանությունները, շատ դիպուկ նկարագրել է Չարենցն իր «Երկիր Նաիրի»-ում: Պարոն Մարուքեն թղթախաղում գումար է պարտվում, որի մի մասը չի կարողանում վճարել: Ի՞նչ լուծում գտնել. ոչ մի տեղից գումար գտնելու հույս չկա: Եվ ահա առավոտյան լսում է «ավետիսը»՝  սկսվել է 1914 թ. համաշխարհային պատերազմը: Եվ նա գլխի է ընկնում՝ փրկված է. համաշխարհային պատերազմը մոռացության կմատնի թղթախաղում իր պարտությունն ու պարտք մնացած գումարը: Ի՞նչը կմոռացնի «ցավոտ փոխզիջումները», որոնց գինը, ինչպես պատմաբաններն ու քաղաքական վերլուծաբաններն են պնդում, Հայաստանն է:

Լիլիթ Ավագյան

Տպել
21126 դիտում

Քարաթափում Արարատի մարզում. ճանապարհը դարձել է միակողմանի երթևեկելի

Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ տեղի է ունեցել ՔՊ նախաձեռնող խմբի նիստ․ հայտնի է՝ ինչ է քննարկվել

ՀՀ-ն որևիցե բան չի պատրաստվում զիջել, ստոր շահարկումներ են․ Ալեն Սիմոնյանը՝ Տավուշի շուրջ պտտվող լուրերի մասին

Սուրեն Պապիկյանը մասնակցել է ռազմական տեխնիկայի ցուցադրությանը և հետևել մարտական հրաձգությանը (լուսանկարներ)

Ինչպես կասեր դասականը՝ «յա՜, իրո՞ք». Արշակ Կարապետյանը «գողացել» է ՀՀԿ-ի ծրագիրը

ՌԴ դեսպանը սիրում էր Ջերմուկում հանգստանալ, լուսանկար էր հրապարակել, բա թող գա ասի, որ դա ՀԱՊԿ-ի տարածք է․ Սիմոնյան

Երբ կկայանա Ալեն Սիմոնյանի և Սահիբա Գաֆարովայի հաջորդ հանդիպումը․ ԱԺ նախագահը մանրամասնել է՝ ինչ է քննարկվել մարտի 22-ին

Վիճաբանություն և ծեծկռտուք «Ռիո Մոլլ»-ի հարևանությամբ. կռվի մասնակիցների մեծ մասը անչափահասներ են, կա վիրավոր

Ռուսաստանը նպատակ է դրել հեղաշրջում իրականացնել Հայաստանում, առաջիկայում քայլերը կսրվեն. Առաքելյան

Դասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը․ իրականացվել են գնահատման համակարգի փոփոխություններ

Բախվել են «Նիսսան»-ն ու «Ֆորդ տրանզիտ»-ը․ վերջինս նաև երկաթե արգելապատնեշներին է հարվածել, տուժածները հիվանդանոցում են

ԱՄՆ-ը Ռուսաստանի Դաշնությանը մանրամասն տեղեկատվություն է տրամադրել ահաբեկչության սպառնալիքի մասին․ Սպիտակ տուն

Երևանի գլխավոր հատակագիծը կլինի թվայնացված փաստաթուղթ․ Տիգրան Ավինյանը տեսակապով հարցեր է քննարկել Քրիս Չոայի հետ

Շահրամանյանը շարժվում է Բակո Սահակյանի ու Սերժ Սարգսյանի պահվածքով, պետք է ուշադրության կենտրոնում լինի. Իոաննիսյան

96 խնամատար ընտանիքում դաստիարակություն է ստանում 152 երեխա․ այս ինստիտուտի զարգացման աշխատանքները շարունակվում են

Հայ-ռուսական հարաբերություններում առկա վիճակը լավատեսություն չի ներշնչում․ ինչում է մեղադրել Լավրովը ՀՀ ղեկավարությանը

Մինչև ապրիլի 5-ը կատարված իրավախախտման տուգանքի 50 տոկոսը վճարելու դեպքում պարտավորությունը կհամարվի կատարված

Չստացված չեկիստ, հանգիստ վեր ընկիր տեղդ ու ջանդ յուղիր. Մեհրաբյանը՝ Շահրամանյանին

200 հոգու հրկիզման սահմռկեցուցիչ դրվագն ունենալով իր անցյալում՝ խորհուրդ է տալիս Հայաստանի անվտանգության մասին. Սաֆարյան

Հավերժ ճակատներին Եվլախ դաջածներն էլի ակտիվացան. Հարություն Մկրտչյանը՝ Սամվել Շահրամանյանի մասին

Բախվել են շտապօգնության ավտոմեքենան և «Մերսեդես»-ը

Աֆղանստանում 5․7 մագնիտուդ ուժգնությամբ երկրաշարժ է տեղի ունեցել

Խմբի կազմում ապօրինի կերպով զենք-զինամթերք են ձեռք բերել և իրացրել․ խուզարկություններ Երևանում և Գողթանիկում (լուսանկար)

Մեկնարկել է բարձրագույն կրթություն չունեցող մասնագետների արտահերթ կամավոր ատեստավորումը

Եվրոպական խորհրդի քաղաքական և անվտանգության հարցերով կոմիտեի անդամները կայցելեն Հայաստան

Նոր Հաճնի կամրջի վրա փոսային նորոգման աշխատանքներ են իրականացվում․ երբ կավարտվեն

Հայտնի են Արթուր Աբրահամի հոր՝ Գրիգոր Աբրահամյանի հոգեհանգստի և հուղարկավորության վայրն ու օրերը

Վարդենյաց լեռնանցքը դժվարանցանելի է կցորդիչով բեռնատարների համար

Վարչապետի գլխավորությամբ քննարկվել է «Հայփոստ»-ի զարգացման ռազմավարության նախագիծը․ ինչ է հանձնարարվել

29.94 տոննա մարդասիրական օգնություն՝ 1․5 մլն անձի․ ինչ է ուղարկել Հայաստանի կառավարությունը Գազա

Իրականացվել է ոչ պատշաճ հետազոտություն․ պարզվել է 20-ամյա հղի կնոջ մահվան պատճառը, մեղադրանք է ներկայացվել ԲԿ-ի 3 բժշկի

Ճամբարակի սննդի օբյեկտի գործունեության կասեցումը վերացվել է

Երևանի ավագանու ընտրություններից հետո ԿԸՀ վարկանիշն աճել է․ ներկայացվել են ՄՀԻ-ի հետազոտության արդյունքները

Հայաստանի և Վրաստանի խորհրդարանների գիտության ու կրթության հարցերով հանձնաժողովները համատեղ հայտարարություն են ստորագրել

Արարատի կոնյակի գործարանում վերահսկողություն կիրականացվի․ ՍԱՏՄ-ն ստացել է Բելառուսի առողջապահության նախարարության նամակը

Հայ-վրացական հարաբերությունները ռազմավարական մակարդակի են․ Ռուբինյանն ընդունել է Վրաստանի խորհրդարանի պատվիրակությանը

Ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան մարտի 28-ին

Սերգեյ Նարիշկինը այց է կատարել Հյուսիսային Կորեա

Անցած մեկ օրում ՀՀ ավտոճանապարհներին վթարների հետևանքով 3 մարդ զոհվել է, 29-ը՝ վիրավորում ստացել

«Միր» քարտերն արգելելը հավասարակշռված որոշում է, չպետք է շրջանցենք սանկցիաները. Թունյան