Նոր ատոմակայանի կառուցման նկատմամբ հետաքրքրություն են ցուցաբերել ԱՄՆ-ը, ՌԴ-ն, Հրվ. Կորեան և Չինաստանը. ՏԿԵ փոխնախարար

Հայաստանը բովանդակային բանակցություններ է սկսել ԱՄՆ-ի հետ նոր ատոմային էներգաբլոկի կառուցման շուրջ, որը կփոխարինի գործող կայանը, որն ապահովում է ներքին արտադրության ավելի քան մեկ երրորդը։

Արևմտյան տեխնոլոգիաների կիրառմամբ նոր էներգաբլոկի կառուցումը, ինչպես նշում են փորձագետները, ոչ միայն երկրին էլեկտրաէներգիա կապահովի կայուն հիմունքներով, այլև կնվազեցնի Ռուսաստանից կախվածությունը էներգետիկ ոլորտում՝ Մոսկվային զրկելով Երևանի վրա ազդեցության կարևոր լծակից։

Այն, որ Հայաստանն ու ԱՄՆ-ն սկսել են ըստ էության բանակցություններ վարել, հայտնի է դարձել հուլիսի 3-ին «Հայաստան-Արևելյան գործընկերություն-ԵՄ. մարտահրավերներ և հնարավորություններ» համաժողովում Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի հայտարարությունից։

«Մենք ԱՄՆ-ի հետ քննարկում ենք պայմանագրային իրավական դաշտը, առանց որի մենք այս պահին կարող եմ ասել, որ գնդակը Միացյալ Նահանգների դաշտում է, մենք ակնկալում ենք, որ ԱՄՆ-ում ներքին ընթացակարգերը կանցնեն։ հետո կսկսենք աշխատել»,- ասել էր Գրիգորյանը։

Ատոմակայանների կառուցման հարցում հայ-ամերիկյան համագործակցությանն ուղղված առաջին քայլերը կողմերն արել են դեռ 2022 թվականի մայիսին, երբ Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը և ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը ստորագրել են այս ոլորտում համագործակցության հուշագիր։

2023 թվականի մայիսին Միացյալ Նահանգները պաշտոնապես հայտարարել է Հայաստանում փոքր մոդուլային միջուկային ռեակտորներ կառուցելու հնարավորության մասին։ Հայաստանի էներգետիկ ոլորտում ավանդաբար գերիշխում է Ռուսաստանը։ Խորհրդային ժամանակների Հայաստանի ատոմակայանը, որը միակն է տարածաշրջանում, ապահովում է երկրի ներքին էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի ավելի քան 30%-ը։ Այն աշխատում է ռուսական միջուկային վառելիքով, իսկ գլխավոր կապալառուն, որը նույնպես մասնակցել է կայանի արդիականացմանը, Ռոսատոմն է։

Հայաստանում նոր ատոմակայանի կառուցման նկատմամբ հետաքրքրություն են ցուցաբերել ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Հարավային Կորեան և Չինաստանը: Այս մասին DW-ի հետ զրույցում ասել է ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների փոխնախարար Հակոբ Վարդանյանը, որը վերահսկում է էներգետիկայի ոլորտը։

Ըստ աղբյուրի՝ Հայաստանի ատոմակայանի շահագործման ժամկետը հաշվարկված է մինչև 2026թ., սակայն, ըստ նախնական գնահատականների, կայանը կարող է աշխատել մինչև 2039 թվականը։ Մինչ այս ՀՀ-ն պետք է գործարկի նոր էներգաբլոկ՝ էլեկտրաէներգիայի պակասից խուսափելու համար:

Նշվում է, որ Հայաստանը դեռ չի կողմնորոշվել նոր էներգաբլոկի մոդելի հարցում. բանակցություններ են ընթանում այն երկրների հետ, որոնք տեխնոլոգիաների պոտենցիալ մատակարարներ են, և, ինչպես պարզվում է, դրանք բավականին քիչ են:

«Հայաստանում քննարկվում է մի տարբերակ, երբ նոր էներգաբլոկի հզորությունը չպետք է լինի 600-700 ՄՎտ-ից բարձր»,- ասել է Վարդանյանը՝ հավելելով, որ կառավարությունը հակված է փոքր մոդուլային ռեակտորների կառուցմանը, սակայն այս ճանապարհին գլխավոր խոչընդոտն այն է, որ ներկայումս աշխարհում նման տիպի գործող ատոմակայաններ չկան։

Մոդուլային ռեակտորներ նախագծող ընկերությունները, ըստ Հակոբ Վարդանյանի, անընդհատ հետաձգում են նման ռեակտորների կառուցման համար սահմանված ժամկետները։

«Շատերի, այդ թվում՝ ամերիկյան ընկերությունների համար, ամեն ինչ զարգացման փուլում է: Միայն NuScale-ն է լիցենզիա ստացել իր 50 ՄՎտ հզորությամբ էներգաբլոկների կառուցման համար և գտնվում է դրանց լիցենզավորման վերջնական կայանում»,- ասել է Վարդանյանը և հավելել, որ նման էներգաբլոկների կառուցումն արժե շատ ավելի թանկ, քան նախորդ տարբերակը։

Հարավային Կորեան նույնպես շահագրգռվածություն է հայտնել Հայաստանին տրամադրել 170 ՄՎտ հզորությամբ մոդուլային էներգաբլոկներ, որոնք դիզայնով նման են ամերիկյանին, ասել է Վարդանյանը։

«Բլոկի բարձր հզորությունը, իհարկե, նվազեցնում է ինքնարժեքը, բայց խնդիրն այն է, որ այս մշակումը դեռ լիցենզավորված չէ»,- նշել է Վարդանյանը՝ հավելելով, որ լիցենզավորման գործընթացում են նաև ռուսական և չինական մշակումները։

«Եթե մենք ուզում ենք արագացնել գործընթացը, ապա պետք է 1000 ՄՎտ-ից ավելի հզորությամբ ատոմակայան կառուցենք ավանդական տեխնոլոգիաներով, ինչը զգալիորեն գերազանցում է մեր կարիքները»,- պարզաբանել է փոխնախարարը։ Նա հավելել է, որ կառավարությունը մտադիր է մինչև 2025 թվականի կեսերը վերջնական որոշում կայացնել ռեակտորի մոդելի և մատակարարող երկրի ընտրության վերաբերյալ։

Ներկայումս երկրի էլեկտրաէներգիայի կարիքը կազմում է մոտ 1200 ՄՎտ, որը մոտավորապես հավասար չափաբաժիններով ապահովում են երեք հզորություններ՝ հիդրոէլեկտրակայան, ՋԷԿ և ատոմակայան։ Աճում է նաև արևային կայանների թիվը, սակայն դրանց մասնաբաժինը Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի արտադրության ընդհանուր ծավալում դեռևս աննշան է՝ 2023 թվականի առաջին կիսամյակի համար 4%-ից մի փոքր ավելի։

Փոխնախարարը նաև նշել է՝ փոքր մոդուլային ռեակտորների շահագործման փորձի բացակայության պատճառով ՀՀ կառավարությունը չի շտապում վերջնական որոշում կայացնել։ Նա հավելել է, որ կառավարությունը մտադիր է մինչև 2025 թվականի կեսերը վերջնական որոշում կայացնել ռեակտորի մոդելի և մատակարարող երկրի ընտրության վերաբերյալ։