Խաղաղապահները չեն կարող երաշխիք լինել խաղաղության, հային կարող է պաշտպանել միայն հայկական բանակը. Հրանտ Տեր-Աբրահամյան

Հարցազրույց քաղաքագետ, պատմաբան Հրանտ Տեր-Աբրահամյանի հետ.

Պարոն Տեր-Աբրահամյան, Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը այսօր առավոտյան ռուսական մի քանի լրատվամիջոցի հետ զրույցում անդրադարձավ Լեռնային Ղարաբաղում ստեղծված իրավիճակին՝ հրադադարի հաստատման բանալին համարելով դիտորդների տեղակայում շփման գծում: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս առաջարկը: Ըստ ձեզ՝ դիտորդները կարո՞ղ են հրադադարի հաստատման երաշխիք լինել:

- Իհարկե, չեն կարող: Ինչպե՞ս կարող են դիտորդները երաշխավորել հրադադարը: Կամ ի՞նչը պետք է դիտեն: Այսօրվա տեխնոլոգիաներով հագեցած աշխարհում, երբ նույնիսկ շարքային քաղաքացին ցանկության դեպքում կարող է ճշտել ռազմական վիդեոների գեոլոկացիան, զորքերի իրական տեղաշարժերը եւ այլն, այդ ի՞նչը կարող է թաքնված լինել, որ դիտարկման կարիք ունի մեծ տերությունների համար: Ի՞նչ է, ինչ-որ մեկի համար գաղտնի՞ք է աշխարհում, որ Ադրբեջանն է սկսել այս պատերազմը: Այդ փաստն իմանալու համար դիտորդի կարիք չկա: Փաստը բոլորին հայտնի է, սակայն դատապարտող չկա:

Եվ դիտորդներն ի՞նչ պետք է անեն: Ասենք թե արձանագրեցին, որ հրադադարը խախտված է: Չնայած առանց դիտորդների էլ պարզ է, որ դա խախտված է ու ում կողմից է խախտված: Ի՞նչ պիտի անեն հետո:

Իսկ եթե խոսքը խաղաղապահների մասին է, այլ ոչ թե պարզապես դիտորդների, ապա կարելի է մի ամբողջ հատոր գրել նրա մասին, թե ինչու եւ ինչպես խաղաղապահները չեն կարող երաշխիք լինել խաղաղության:

Բայց ես միայն մի բան հիշեցնեմ. մենք այդ փորձն ունենք ու հենց Ղարաբաղում: Ի վերջո, մինչեւ 1992-ի սկիզբն այնտեղ սովետական զորք է եղել, մինչև այդ Պոլյանիչկոյի հատուկ կառավարումն է եղել, ու ի՞նչ, դա մեզ պաշտպանե՞լ է, խաղաղություն բերե՞լ է:

Շատերը գուցե չգիտեն, բայց սրանից 100 տարի առաջ՝ 1920-ի գարնանը, Դրոյի զորքերն արդեն մտել էին Ղարաբաղ՝ այն ազատագրելու, Հայաստանին միացնելու նպատակով: Բայց 1920-ի մայիսին այնտեղ հասավ Կարմիր բանակը՝ իբր խաղաղապահ նպատակով: Նրանք ասացին՝ մենք եկել են՝ «ազգամիջյան բախումները» դադարեցնենք, իսկ հետո կորոշվի՝ ումն է Ղարաբաղը: Այդպես ենք մենք կորցրել Լեռնային Ղարաբաղը: Նույնը տեղի ունեցավ Նախիջեւանի հետ 1920-ի հուլիս-օգոստոսին: Հայկական զորքը Նախիջեւանի դռանն էր, երբ հասավ նույն Կարմիր բանակն ու ասաց՝ եկել եմ խաղաղեցնելու: Այսքան պատմական փորձը մեզ հերիք չէ՞:

Ի վերջո, մի բան պետք է հասկանանք՝ զորքերը չեն լինում խաղաղապահ կամ ոչ խաղաղապահ: Նրանք լինում են այս կամ երկրինը եւ պաշտպանում են իրենց երկրի շահը: Եթե Ղարաբաղում հայտնվի որեւէ խաղաղապահ զորք, ապա այդ զորքի տեր երկիրն է տիրապետելու իրավիճակը Ղարաբաղում, եւ նա է որոշելու՝ երբ պատերազմ լինի, երբ խաղաղություն, երբ որ կողմին պատժի, որին խրախուսի եւ ում հաշվին խրախուսի: Այս բոլորը մենք անցել ենք, ու մի բան է վկայում մեր ամբողջ փորձը՝ հային կարող է պաշտպանել միայն հայկական բանակը: Եթե դա էլ չկարողացավ, էլ ուրիշ ոչ ոք: 

- Լավրովը խոսեց նաեւ Ղարաբաղում ստեղծված իրավիճակի քաղաքական կարգավորման հնարավորության մասին: Փուլային, քայլ առ քայլ Ղարաբաղի շուրջ շրջանների ազատագրում՝ Ղարաբաղի անվտանգության երաշխիքների պահպանմամբ՝ մինչեւ վերջնական կարգավիճակը որոշելը, Հայաստանի եւ Ղարաբաղի միջեւ հուսալի կապի ապահովմամբ… Ի՞նչ վտանգներ է պարունակում երկար քննարկված եւ բազմիցս մերժված այս առաջարկը: Ինչո՞ւ է Լավրովը կրկին հիշեցնում սրա մասին:

- Այստեղ երաշխիքը զուտ բառ է: Ի՞նչ երաշխիք: Թղթի վրա խոստո՞ւմ: Մեր ժողովուրդը քանի այդպիսի երաշխիք է տեսել: Բեռլինի դաշնագիր ենք ունեցել, 1912-14-ի Հայկական ռեֆորմների թուղթ ենք ունեցել, Սեւրի պայմանագրի ենք ունեցել: Ո՞ւր են հիմա դրանք:

Իսկ եթե երաշխիքը նորից խաղաղապահներն են, ապա դրա մասին խոսեցինք արդեն:

Իրականությունը հետեւյալն է. այստեղ երկուսն ուզում են պայմանավորվեն մեկի՝ հայերիս հաշվին: Ադրբեջանին պետք են տարածքները, ինքը դա ստանում է: Ռուսներին պետք է խաղաղապահ զորք մտցնելը, որովհետեւ Ղարաբաղում զորք ունենալով՝ իրենք իրենց ազդեցության չափը տարածաշրջանում մի քանի անգամ մեծացնում են: Սա երկար թեմա է, բայց պետք է հասկանանք, որ Այսրկովկասը Մերձավոր Արեւելքի թիկունքն է, եւ ռուսական միջամտությունը Մերձավոր Արեւելքում կարիք ունի այդ թիկունքի ավելի լիարժեք վերահսկողության: Բացի այդ, Ղարաբաղը ստրատեգիկ տարածք է Այսրկովկասում. այստեղից Քռի ավազանով վերեւ Թիֆլիսն է, իսկ Արաքսի հովտով ի վեր՝ Նախիջեւանն ու Երեւանը: Ղարաբաղում ռազմական ներկայություն ունեցող ցանկացած մեծ տերություն իր ազդեցությունը պրոյեկտում է այդ երկու ուղղությամբ:

Որպեսզի Ադրբեջանը համաձայնի խաղաղապահներին, նրան պետք է տալ տարածքները:

Իսկ ի՞նչ անել հայերի հետ: Եթե ճանաչվի ԼՂ անկախությունը տարածքների զիջման դիմաց, ապա անիմաստ կդառնա խաղաղապահ միսիան: Խաղաղապահը պետք չէ այնտեղ, ուր ինքնին կա խաղաղություն: Իսկ եթե ԼՂ անկախությունը ճանաչվում է, ապա դա բերում է խաղաղության: Այստեղից էլ Լավրովյան պլանի ողջ տրամաբանությունը: Տարածքները՝ Ադրբեջանին, խաղաղապահ զորքը՝ ռուսներին, իսկ հայերին՝ անորոշ խոստումներ: 

- ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի այսօրվա ուղերձից, ըստ ձեզ, ի՞նչ հասկացվեց. նա մերժո՞ւմ է կարգավորման այս տարբերակը, եթե նույնիսկ այն այս պահին խաղաղություն հաստատելու միակ հնարավորությունն է:

- Արդեն ասացի, որ ոչ մի խաղաղության հաստատման հնարավորություն չկա, որ մի հատ էլ մերժվի: Այդ ամբողջ պլանի իմաստը ոչ թե խաղաղությունն է, այլ ճիշտ հակառակը՝ անկայուն իրավիճակի տեւականացումը, որովհետեւ միայն այդ դեպքում իմաստ ունի խաղաղապահ առաքելությունը: Եվ Հայաստանը լիարժեք կախման մեջ է ընկնում խաղաղապահ առաքելությունից, որը ցանկացած պահի կարող է թույլատրել ադրբեջանական հարձակում՝ ի պատիժ իր տեսակետից հայերի սխալ պահվածքի: Նույնիսկ եթե ժամանակավոր խաղաղություն լինի, ապա, միևնույն է, պատերազմը սկսվելու է, պարզապես ավելի աննպաստ տարածքային դիրքերից մեզ համար: Ադրբեջանը բազմիցս ասել է, որ չի պատրաստվում ճանաչել Արցախը Ադրբեջանից դուրս: Իսկ դա նշանակում է պատերազմ, եթե մենք դրան համաձայն չենք: Չի կարող նման խախուտ հիմքերով խաղաղություն լինել:

Վարչապետի ելույթը ես չէի մեկնաբանի որպես ինչ-որ բանի մերժում: Դա ոչ թե մերժում էր, այլ հաստատում՝ պայքարի մեր կամքի: Եվ այլ բան սպասելի էլ չէր Հայաստանի ղեկավարից: Իսկ ի՞նչ պետք է ասեր՝ հանձնվենք ու թողնենք մեր բախտը որոշեն մյուսնե՞րը՝ Թուրքիան, Ադրբեջանը, Ռուսաստա՞նը: Ո՞վ էր մեզ ընդհանրապես բանի տեղ դնելու, եթե մենք հիմա համաձայնեինք այդ պայմաններին: Անհնար է, որ հանձնվածին որեւէ մեկը հաշվի առնի: Հաշվի են նստում միայն պայքարողի հետ: Իսկ մենք հիմա ամեն օր ապացուցում ենք, որ մենք պայքարող ազգ ենք: Եվ մեզ հետ անպայման հաշվի են նստելու:

Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, ապա, պետք է հասկանալ, որ նրանց դիրքն էլ հեշտ չէ: Ռուսաստանը հաստատ չի ցանկանում Հայաստանի կործանումը: Բայց նա փորձում է չկորցնել նաեւ Ադրբեջանին ու դեռ հույս ունի, որ գուցե հաջողվի լավով դուրս գալ այս իրավիճակից: Բայց օրեցօր իրավիճակը փոխվում է: Կարծում եմ՝ մենք Ռուսաստանի հետ նոր որակի դաշնակցային հարաբերութուններ կունենանք: Լավրովյան պլանն այլեւս համարժեք չէ իրավիճակին, եւ հուսով եմ՝ Ռուսաստանում էլ դա կհասկանան: 

- Հասարակության այն հատվածը, որ հասկանալիորեն շուտափույթ խաղաղություն է ակնկալում, կհասկանա՞ այդ մերժումը:

- Գիտեք, շատ դժվար է ասել, թե հասարակության որ հատվածն ինչ է ուզում: Դա միշտ էլ կարող է մանիպուլյացիայի առարկա լինել: Ես մեր հանրության մեծ մասի մեջ տեսնում եմ միասնություն, կամք, վճռականություն: Այո՛, բոլորիս էլ ծանր է: Զոհերի մասին ամեն լուր մեզ ցավ է պատճառում: Շատ անգամ մարդիկ չեն հասցնում լավ կողմնորոշվել, թե ինչ է կատարվում, որովհետեւ իրավիճակը շատ լարված է, ամեն օր փոխվող: Մարդիկ ցավ են ապրում, լարված են, բայց կարծում եմ՝ նաեւ հասկանում են, որ պատերազմը մենք չենք ընտրել, ու, ցավոք, անհնար է այն միայն մեր ցանկությամբ կանգնեցնել: Եվ, ի վերջո, բոլորս էլ ուզում ենք, որ սա լինի մեր վերջին պատերազմը, վերջին զոհերը: Իսկ դրա համար պետք է հաղթանակ:

Ինչ վերաբերում է առանձին փոքր խմբակների, թիմերի, որոնք այս օրերին, որը տազ արած, որը ակնարկով, որը նուրբ քարոզչությամբ, որն ավելի ակնհայտ, իբր խաղաղություն են քարոզում, ես պարզ ասեմ՝ նրանց նպատակը խաղաղությունը չէ: Ես վստահաբար կարող եմ պնդել, որ դրանց մեծ մասը սպասում է ոչ թե խաղաղության, այլ պարտության, որպեսզի հետո իրացնեն իրենց ներքաղաքական օրակարգերը: Որքան էլ զարհուրելի է, բայց փաստ է: Ցավոք, լավ եմ ճանաչում մեր հանրության տարբեր հատվածներին՝ նման պնդում անելու համար: Ես չեմ ասում, թե չկան իրական խաղաղություն ուզողներ, բայց դրանք չեն մեծամասնություն այս խմբերում: 

- Խնդրում եմ նաեւ մեկնաբանել, թե ո՞րն էր Փաշինյանի այսօրվա ուղերձի հիմնական մեսիջը՝ ուղղված մեր հասարակությանը, ժողովրդին: Հասկանալի՞ էր, թե որ ուղղությամբ ենք շարժվում, ի՞նչ է պահանջվում անել:

- Ուղերձը շատ պարզ էր, կարծում եմ: Պայքարում ենք մինչեւ վերջ, որովհետեւ չկա որեւէ այլ ելք: Իրոք չկա: Եվ հաղթում ենք: Սրանից պարզ ի՞նչ կա: Հաղթանակն է միակ ուղերձը, հավատը, նպատակը, դավանանքը, կրոնը: Ուրիշ բան չունենք այս պահին:

«Հայկական Ժամանակ»-ը Telegram-ում
Տպել
22140 դիտում

ԱԺ-ում Նիկոլ Փաշինյանը հանդիպում է ունեցել «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության հետ. ինչ է քննարկվել

Միրզոյանն ու Կայա Կալասը ՀՀ-ԵՄ ակտիվ քաղաքական երկխոսության և փոխգործակցության օրակարգային հարցեր են քննարկել

Ձեր և ձեր նմանների տեղը քաղաքական աղբանոցն է, ինչի մասին ինքներդ էլ լավ գիտեք. Պալյանը՝ Վարդան Ղուկասյանին

Վերջին զանգը ոչ ոք չի չեղարկել. ԿԳՄՍ նախարարը դիմել է ավարտական դասարանների սովորողներին

Քննարկվել է «Նաիրիի համայնքապետարանի 2023-ի ֆինանսատնտեսական հաշվեքննության» Հաշվեքննիչ պալատի եզրակացությունը

Դատախազությունը պահանջում է Հովիկ Աբրահամյանի որդուց բռնագանձել «Հաղթանակ» զբոսայգու դիմացի առանձնատան գումարը

«Ֆազի» սպանության գործով կալանավորված «Չաղ Ռուստամի» խափանման միջոցը փոխվել է. նա ազատության մեջ է

Բախվել են «Օպել»-ն ու «ՎԱԶ 2107»-ը. վերջինը հայտնվել է երթևեկելի գոտուց դուրս. վիրավորները զինծառայողներ են

Ձյունն ու բուքը շարունակվում են. որ ճանապարհներն են փակ և դժվարանցանելի

ՀՀ-ԵՄ ՀԸԳՀ լիարժեք կիրարկումը Կառավարության նախաձեռնած բարեփոխումների օրակարգի առանցքային մաս է. փոխվարչապետ

Հրդեհ է բռնկվել Լճաշենի անասնագոմերից մեկում

44-օրյա պատերազմի մասնակից ներկայացած անձինք տարբեր վայրերում զենք-զինամթերք են թողել և զանգել ոստիկանություն

ՌԴ և ԱՄՆ դիվանագետները կհանդիպեն Ստամբուլում. Լավրով

Մեքենան «Զվարթնոց» միջազգային օդանավակայանում բախվել է պաշտպանիչ բետոնե հատվածին և կողաշրջվել

Էրդողանն ու Ալիևը տարածաշրջանային հարցեր են քննարկել

Վարչապետի գլխավորությամբ տեղի է ունեցել Հայաստանի գիտության և տեխնոլոգիաների զարգացման խորհրդի երրորդ նիստը

Ձյուն ու բուք է. կան փակ ավտոճանապարհներ

Բերդ համայնքի չրի արտադրամասի գործունեությունը կասեցվել է

Քննարկվել է վերանայվող Ազգային անվտանգության ռազմավարության հայեցակարգային շրջանակը

Գեղարքունիքի մարզպետն այցելել է վերանորոգվող Վարդենիսի ԲԿ. առանձին հարցերի շուրջ հանձնարարականներ են տրվել

ՀՅԴ-ն կմասնակցի Գյումրու ավագանու արտահերթ ընտրություններին

«Պատերազմի մասնակիցների մասնագիտական ներուժի բացահայտում» ծրագրի շրջանակներում ամփոփվել են բիզնես դասընթացները

Հանցավոր խումբը նախապատրաստել է առանձնապես խոշոր չափերով ոսկյա զարդերի և թանկարժեք իրերի կողոպուտ

Եվրոն թանկացել է. ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան փետրվարի 26-ին

ԿԽՄԿ ներկայացուցիչները տեսակցել են Ադրբեջանում պահվող հայերին

ՌԴ ԱԳՆ-ն բացառել է եվրոպացի խաղաղապահների տեղակայումն Ուկրաինայում և Մակրոնի առաջարկն անվանել «դերասանություն»

Ռուսաստանը չի դադարեցնի ռազմական գործողությունները շփման գծի երկայնքով. Լավրով

Ինչ է միջազգային տարածում ստացած փոխարկելի պարտավորագիր պայմանագիրը. մանրամասնել է Պապոյանը

Ստեփանծմինդա-Լարս ավտոճանապարհը փակ է միայն կցորդիչով բեռնատարների համար

Աշխատանքային առօրյա. ՀՀ վարչապետը տեսանյութ է հրապարակել

Կարծում եմ` առաջիկայում հնարավոր է հրադադար. Մակրոնը խոսել է Թրամփի հետ հանդիպման արդյունքների մասին

Քննարկվել են զինված ուժերի զինծառայողների բնակարանների ձեռքբերման մեխանիզմներին առնչվող հարցեր

Ռսաքոծեր, քաղաքական հարճեր, անաղուհաց «հայի» թերմացք, ինչքան կարելի է ստրկանալ, ստորանալ, ուրանալ. Վարդապետյան

Վալենտինա Մատվիենկոն կմեկնի Թուրքիա

Գյումրիում մեկնարկել է թափառող շների ստերջացման համալիր ծրագիրը. լուսանկարներ

Հունվարին վարձու աշխատողի չձևակերպման դեպքեր արձանագրվել են 66 հարկ վճարողի մոտ. հայտնի է տուգանքի չափը

ԿԳՄՍՆ-ում քննարկվել են Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային օրվա շրջանակում ՀՀ-ում նախատեսվող միջոցառումները

ԱԳ փոխնախարարը Նորվեգիայի ԱԳՆ պետքարտուղարին է ներկայացրել Հարավային Կովկասում վերջին զարգացումները

Նարա Շլեպչյանը պարգևատրվել է ԿԳՄՍՆ ոսկե մեդալով. լուսանկարներ

Հատուկ օպերացիա Երևանում. բերման ենթարկվածների թվում Ուկրաինայում ՀՀ նախկին դեսպանի որդին է