Երևան
12 °C
Հարցազրույց քաղաքագետ, պատմաբան Հրանտ Տեր-Աբրահամյանի հետ.
- Պարոն Տեր-Աբրահամյան, Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը այսօր առավոտյան ռուսական մի քանի լրատվամիջոցի հետ զրույցում անդրադարձավ Լեռնային Ղարաբաղում ստեղծված իրավիճակին՝ հրադադարի հաստատման բանալին համարելով դիտորդների տեղակայում շփման գծում: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս առաջարկը: Ըստ ձեզ՝ դիտորդները կարո՞ղ են հրադադարի հաստատման երաշխիք լինել:
- Իհարկե, չեն կարող: Ինչպե՞ս կարող են դիտորդները երաշխավորել հրադադարը: Կամ ի՞նչը պետք է դիտեն: Այսօրվա տեխնոլոգիաներով հագեցած աշխարհում, երբ նույնիսկ շարքային քաղաքացին ցանկության դեպքում կարող է ճշտել ռազմական վիդեոների գեոլոկացիան, զորքերի իրական տեղաշարժերը եւ այլն, այդ ի՞նչը կարող է թաքնված լինել, որ դիտարկման կարիք ունի մեծ տերությունների համար: Ի՞նչ է, ինչ-որ մեկի համար գաղտնի՞ք է աշխարհում, որ Ադրբեջանն է սկսել այս պատերազմը: Այդ փաստն իմանալու համար դիտորդի կարիք չկա: Փաստը բոլորին հայտնի է, սակայն դատապարտող չկա:
Եվ դիտորդներն ի՞նչ պետք է անեն: Ասենք թե արձանագրեցին, որ հրադադարը խախտված է: Չնայած առանց դիտորդների էլ պարզ է, որ դա խախտված է ու ում կողմից է խախտված: Ի՞նչ պիտի անեն հետո:
Իսկ եթե խոսքը խաղաղապահների մասին է, այլ ոչ թե պարզապես դիտորդների, ապա կարելի է մի ամբողջ հատոր գրել նրա մասին, թե ինչու եւ ինչպես խաղաղապահները չեն կարող երաշխիք լինել խաղաղության:
Բայց ես միայն մի բան հիշեցնեմ. մենք այդ փորձն ունենք ու հենց Ղարաբաղում: Ի վերջո, մինչեւ 1992-ի սկիզբն այնտեղ սովետական զորք է եղել, մինչև այդ Պոլյանիչկոյի հատուկ կառավարումն է եղել, ու ի՞նչ, դա մեզ պաշտպանե՞լ է, խաղաղություն բերե՞լ է:
Շատերը գուցե չգիտեն, բայց սրանից 100 տարի առաջ՝ 1920-ի գարնանը, Դրոյի զորքերն արդեն մտել էին Ղարաբաղ՝ այն ազատագրելու, Հայաստանին միացնելու նպատակով: Բայց 1920-ի մայիսին այնտեղ հասավ Կարմիր բանակը՝ իբր խաղաղապահ նպատակով: Նրանք ասացին՝ մենք եկել են՝ «ազգամիջյան բախումները» դադարեցնենք, իսկ հետո կորոշվի՝ ումն է Ղարաբաղը: Այդպես ենք մենք կորցրել Լեռնային Ղարաբաղը: Նույնը տեղի ունեցավ Նախիջեւանի հետ 1920-ի հուլիս-օգոստոսին: Հայկական զորքը Նախիջեւանի դռանն էր, երբ հասավ նույն Կարմիր բանակն ու ասաց՝ եկել եմ խաղաղեցնելու: Այսքան պատմական փորձը մեզ հերիք չէ՞:
Ի վերջո, մի բան պետք է հասկանանք՝ զորքերը չեն լինում խաղաղապահ կամ ոչ խաղաղապահ: Նրանք լինում են այս կամ երկրինը եւ պաշտպանում են իրենց երկրի շահը: Եթե Ղարաբաղում հայտնվի որեւէ խաղաղապահ զորք, ապա այդ զորքի տեր երկիրն է տիրապետելու իրավիճակը Ղարաբաղում, եւ նա է որոշելու՝ երբ պատերազմ լինի, երբ խաղաղություն, երբ որ կողմին պատժի, որին խրախուսի եւ ում հաշվին խրախուսի: Այս բոլորը մենք անցել ենք, ու մի բան է վկայում մեր ամբողջ փորձը՝ հային կարող է պաշտպանել միայն հայկական բանակը: Եթե դա էլ չկարողացավ, էլ ուրիշ ոչ ոք:
- Լավրովը խոսեց նաեւ Ղարաբաղում ստեղծված իրավիճակի քաղաքական կարգավորման հնարավորության մասին: Փուլային, քայլ առ քայլ Ղարաբաղի շուրջ շրջանների ազատագրում՝ Ղարաբաղի անվտանգության երաշխիքների պահպանմամբ՝ մինչեւ վերջնական կարգավիճակը որոշելը, Հայաստանի եւ Ղարաբաղի միջեւ հուսալի կապի ապահովմամբ… Ի՞նչ վտանգներ է պարունակում երկար քննարկված եւ բազմիցս մերժված այս առաջարկը: Ինչո՞ւ է Լավրովը կրկին հիշեցնում սրա մասին:
- Այստեղ երաշխիքը զուտ բառ է: Ի՞նչ երաշխիք: Թղթի վրա խոստո՞ւմ: Մեր ժողովուրդը քանի այդպիսի երաշխիք է տեսել: Բեռլինի դաշնագիր ենք ունեցել, 1912-14-ի Հայկական ռեֆորմների թուղթ ենք ունեցել, Սեւրի պայմանագրի ենք ունեցել: Ո՞ւր են հիմա դրանք:
Իսկ եթե երաշխիքը նորից խաղաղապահներն են, ապա դրա մասին խոսեցինք արդեն:
Իրականությունը հետեւյալն է. այստեղ երկուսն ուզում են պայմանավորվեն մեկի՝ հայերիս հաշվին: Ադրբեջանին պետք են տարածքները, ինքը դա ստանում է: Ռուսներին պետք է խաղաղապահ զորք մտցնելը, որովհետեւ Ղարաբաղում զորք ունենալով՝ իրենք իրենց ազդեցության չափը տարածաշրջանում մի քանի անգամ մեծացնում են: Սա երկար թեմա է, բայց պետք է հասկանանք, որ Այսրկովկասը Մերձավոր Արեւելքի թիկունքն է, եւ ռուսական միջամտությունը Մերձավոր Արեւելքում կարիք ունի այդ թիկունքի ավելի լիարժեք վերահսկողության: Բացի այդ, Ղարաբաղը ստրատեգիկ տարածք է Այսրկովկասում. այստեղից Քռի ավազանով վերեւ Թիֆլիսն է, իսկ Արաքսի հովտով ի վեր՝ Նախիջեւանն ու Երեւանը: Ղարաբաղում ռազմական ներկայություն ունեցող ցանկացած մեծ տերություն իր ազդեցությունը պրոյեկտում է այդ երկու ուղղությամբ:
Որպեսզի Ադրբեջանը համաձայնի խաղաղապահներին, նրան պետք է տալ տարածքները:
Իսկ ի՞նչ անել հայերի հետ: Եթե ճանաչվի ԼՂ անկախությունը տարածքների զիջման դիմաց, ապա անիմաստ կդառնա խաղաղապահ միսիան: Խաղաղապահը պետք չէ այնտեղ, ուր ինքնին կա խաղաղություն: Իսկ եթե ԼՂ անկախությունը ճանաչվում է, ապա դա բերում է խաղաղության: Այստեղից էլ Լավրովյան պլանի ողջ տրամաբանությունը: Տարածքները՝ Ադրբեջանին, խաղաղապահ զորքը՝ ռուսներին, իսկ հայերին՝ անորոշ խոստումներ:
- ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի այսօրվա ուղերձից, ըստ ձեզ, ի՞նչ հասկացվեց. նա մերժո՞ւմ է կարգավորման այս տարբերակը, եթե նույնիսկ այն այս պահին խաղաղություն հաստատելու միակ հնարավորությունն է:
- Արդեն ասացի, որ ոչ մի խաղաղության հաստատման հնարավորություն չկա, որ մի հատ էլ մերժվի: Այդ ամբողջ պլանի իմաստը ոչ թե խաղաղությունն է, այլ ճիշտ հակառակը՝ անկայուն իրավիճակի տեւականացումը, որովհետեւ միայն այդ դեպքում իմաստ ունի խաղաղապահ առաքելությունը: Եվ Հայաստանը լիարժեք կախման մեջ է ընկնում խաղաղապահ առաքելությունից, որը ցանկացած պահի կարող է թույլատրել ադրբեջանական հարձակում՝ ի պատիժ իր տեսակետից հայերի սխալ պահվածքի: Նույնիսկ եթե ժամանակավոր խաղաղություն լինի, ապա, միևնույն է, պատերազմը սկսվելու է, պարզապես ավելի աննպաստ տարածքային դիրքերից մեզ համար: Ադրբեջանը բազմիցս ասել է, որ չի պատրաստվում ճանաչել Արցախը Ադրբեջանից դուրս: Իսկ դա նշանակում է պատերազմ, եթե մենք դրան համաձայն չենք: Չի կարող նման խախուտ հիմքերով խաղաղություն լինել:
Վարչապետի ելույթը ես չէի մեկնաբանի որպես ինչ-որ բանի մերժում: Դա ոչ թե մերժում էր, այլ հաստատում՝ պայքարի մեր կամքի: Եվ այլ բան սպասելի էլ չէր Հայաստանի ղեկավարից: Իսկ ի՞նչ պետք է ասեր՝ հանձնվենք ու թողնենք մեր բախտը որոշեն մյուսնե՞րը՝ Թուրքիան, Ադրբեջանը, Ռուսաստա՞նը: Ո՞վ էր մեզ ընդհանրապես բանի տեղ դնելու, եթե մենք հիմա համաձայնեինք այդ պայմաններին: Անհնար է, որ հանձնվածին որեւէ մեկը հաշվի առնի: Հաշվի են նստում միայն պայքարողի հետ: Իսկ մենք հիմա ամեն օր ապացուցում ենք, որ մենք պայքարող ազգ ենք: Եվ մեզ հետ անպայման հաշվի են նստելու:
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, ապա, պետք է հասկանալ, որ նրանց դիրքն էլ հեշտ չէ: Ռուսաստանը հաստատ չի ցանկանում Հայաստանի կործանումը: Բայց նա փորձում է չկորցնել նաեւ Ադրբեջանին ու դեռ հույս ունի, որ գուցե հաջողվի լավով դուրս գալ այս իրավիճակից: Բայց օրեցօր իրավիճակը փոխվում է: Կարծում եմ՝ մենք Ռուսաստանի հետ նոր որակի դաշնակցային հարաբերութուններ կունենանք: Լավրովյան պլանն այլեւս համարժեք չէ իրավիճակին, եւ հուսով եմ՝ Ռուսաստանում էլ դա կհասկանան:
- Հասարակության այն հատվածը, որ հասկանալիորեն շուտափույթ խաղաղություն է ակնկալում, կհասկանա՞ այդ մերժումը:
- Գիտեք, շատ դժվար է ասել, թե հասարակության որ հատվածն ինչ է ուզում: Դա միշտ էլ կարող է մանիպուլյացիայի առարկա լինել: Ես մեր հանրության մեծ մասի մեջ տեսնում եմ միասնություն, կամք, վճռականություն: Այո՛, բոլորիս էլ ծանր է: Զոհերի մասին ամեն լուր մեզ ցավ է պատճառում: Շատ անգամ մարդիկ չեն հասցնում լավ կողմնորոշվել, թե ինչ է կատարվում, որովհետեւ իրավիճակը շատ լարված է, ամեն օր փոխվող: Մարդիկ ցավ են ապրում, լարված են, բայց կարծում եմ՝ նաեւ հասկանում են, որ պատերազմը մենք չենք ընտրել, ու, ցավոք, անհնար է այն միայն մեր ցանկությամբ կանգնեցնել: Եվ, ի վերջո, բոլորս էլ ուզում ենք, որ սա լինի մեր վերջին պատերազմը, վերջին զոհերը: Իսկ դրա համար պետք է հաղթանակ:
Ինչ վերաբերում է առանձին փոքր խմբակների, թիմերի, որոնք այս օրերին, որը տազ արած, որը ակնարկով, որը նուրբ քարոզչությամբ, որն ավելի ակնհայտ, իբր խաղաղություն են քարոզում, ես պարզ ասեմ՝ նրանց նպատակը խաղաղությունը չէ: Ես վստահաբար կարող եմ պնդել, որ դրանց մեծ մասը սպասում է ոչ թե խաղաղության, այլ պարտության, որպեսզի հետո իրացնեն իրենց ներքաղաքական օրակարգերը: Որքան էլ զարհուրելի է, բայց փաստ է: Ցավոք, լավ եմ ճանաչում մեր հանրության տարբեր հատվածներին՝ նման պնդում անելու համար: Ես չեմ ասում, թե չկան իրական խաղաղություն ուզողներ, բայց դրանք չեն մեծամասնություն այս խմբերում:
- Խնդրում եմ նաեւ մեկնաբանել, թե ո՞րն էր Փաշինյանի այսօրվա ուղերձի հիմնական մեսիջը՝ ուղղված մեր հասարակությանը, ժողովրդին: Հասկանալի՞ էր, թե որ ուղղությամբ ենք շարժվում, ի՞նչ է պահանջվում անել:
- Ուղերձը շատ պարզ էր, կարծում եմ: Պայքարում ենք մինչեւ վերջ, որովհետեւ չկա որեւէ այլ ելք: Իրոք չկա: Եվ հաղթում ենք: Սրանից պարզ ի՞նչ կա: Հաղթանակն է միակ ուղերձը, հավատը, նպատակը, դավանանքը, կրոնը: Ուրիշ բան չունենք այս պահին:
«Հայկական Ժամանակ»-ը Telegram-ումԳյումրեցին արժանի է քաղաքական թեկնածուի. նայում ես՝ բիզնեսի ներկայացուցիչ են, թաղային հեղինակություն. Սարգսյան
Թիվ 31 ԸԸՀ-ն դեռ ոչ մի քաղաքական ուժից Գյումրիում արտահերթ ընտրություններին մասնակցելու փաստաթղթեր չի ստացել
Հրապարակումն ամբողջությամբ նայել եմ, պետք է խնդրեմ, որ Սարիկ Մինասյանի ասածը կոնտեքստից չկտրվի. Խուդաթյան
1988 թվականի Սումգայիթի ոճրագործությունների շարքը նախանշեց հայերի դեմ լայնածավալ ջարդերի սկիզբը. ԱԳՆ
Ապարանի թիվ 2 դպրոցի մարզադահլիճը հիմնանորոգվել և հագեցվել է գույքով. վարչապետը տեսանյութ է հրապարակել
Երբեք չենք եղել մենք. ուրեմն ի՞նչն է խանգարում սովորել անհագուրդ և փոխել իրականությունը. Աննա Հակոբյան
Լսումներից հետո անհետ կորածների ծնողներ կան, որ զավակների մասունքները վերցրել, հուղարկավորել են. Քոչարյան
Փարաքարի նախկին համայնքապետ Դավիթ Մինասյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցվել է
0% միջնորդավճար SWIFT փոխանցումների համար. Կոնվերս Բանկի առաջարկը բիզնեսին
Նման մակարդակի պաշտոնյանների գերեվարումը սպառնալիք է երկրի համար, իրավունք չունեին գերեվարվելու. Քոչարյան
ՌԴ-ն Գյումրիում նոր գլխավոր հյուպատոս է նշանակել
Զելենսկին կժամանի Վաշինգտոն՝ «հազվագյուտ հողերի և այլ նյութերի» մշակման համաձայնագիր ստորագրելու համար. Թրամփ
Վարդանիկն ասում է՝ «էն հրեշ Անդոն», ես հրե՞շ եմ. Անդրանիկ Քոչարյան
«Եվրադաշինք»-ը Գյումրիի քաղաքապետի թեկնածու է առաջադրել Լևոն Բարսեղյանին
Հանգիստ թողեք Եռաբլուրը. երբ փակում են այնտեղ գնացողների ճանապարհը, դա ամենամեծ անարգանքն է. Քոչարյան
6 օր է, ինչ Վարդան Ղուկասյանի գտնվելու վայրը մնում է անհայտ. նա հիվանդանոցում չէ
Մերձավան համայնքի ղեկավարը միջադեպին չի մասնակցել, տեղի ունեցածն ընտրությունների հետ կապ չունի. Խուդաթյան
Քաղաքական հայտարարությունները չի կարելի անձնավորել. մարզպետը կոչ է արել Գյումրին չտանել ցնցումների
Երևանի «Ուիգմոր» կլինիկայում պլաստիկ վիրահատության հետևանքով մահվան դեպք է գրանցվել
Ձերբակալվել է մեքենաների կողային հայելիներ գողացած երիտասարդը
Ինչո՞ւ է ազատ արձակվել «Ֆազի» սպանության կասկածյալ «Չաղ Ռուստամը»․ նախարարը պարզաբանել է
Մինչև 2018թ. Հայաստանում վարորդական իրավունք կարելի էր անգամ ծնունդին նվեր ստանալ․ Գաբրիելյան
Ուկրաինան պետք է մոռանա ՆԱՏՕ-ի մասին, պատերազմը հենց այդ պատճառով է, ՌԴ-ն էլ ստիպված է զիջումների գնալ. Թրամփ
Ո՞նց խրախուսենք վարորդներին, որ խախտում չանեն, ամեն խաչմերուկում Թորոսյանի նկա՞րը խփենք. Քոչարյան
Արագածոտնի մարզպետն այցելել է «Իմ քայլը» հիմնադրամի աջակցությամբ ջերմատներ հիմնած և ԼՂ-ից տեղահանված անձանց
Ի՞նչ է անում ՄԻՊ-ը Ռուբեն Վարդանյանի հարցով միջազգային գործընկերներին դիմելու համար․ Մանասյանը մանրամասնել է
Բիզնես վարկ․ ֆինանսավորում մեծ նպատակների համար
Ստամբուլում մեկնարկել են ՌԴ-ի և ԱՄՆ-ի ներկայացուցիչների բանակցությունները. տեսանյութ
Անահիտ Ավանեսյանը միջազգային գործընկերներին ներկայացրել է առողջապահության ոլորտի բարեփոխումների ընթացքը
Չնայած ջերմաստիճանի բարձրացմանը՝ ՀՀ տարածքում կդիտվեն քամու ուժգնացում, բուք, ձյան տեղումներ
Մալախովի հաղորդումից հեռացվել է հատվածը, որում ադրբեջանցի երգիչները կատարել են Էրիկ Կարապետյանի երգը
Սումգայիթի ջարդերը սկիզբ դրեցին Գարդմանի, Շիրվանի և Նախիջևանի հայության ցեղասպանության շղթային. Գաբրիելյան
Հավանաբար ամաչում է բարձրաձայնել, որ ՀՀԿ-ն է իր կողքին կանգնած, կամ՝ սովորական երախտամոռ է. Հարությունյան
Վարորդներին 9 բալի փոխարեն կտրվի 13-ը, բայց վթարածին խախտումները կբարձրացնեն տուգանային միավորները. Խաչատրյան
Փողոցում քայլելով գնում ես, մի հատ պատուհան է, նայում ես, ասում՝ կրիպտոարժույթ ունե՞ք․ վարչապետ
Միանում ենք հայերին` տուրք մատուցելով Սումգայիթի զոհերի հիշատակին. ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպանություն
Ինձ համար հանրապետությունում կան մղձավանջ շինհրապարակներ. վարչապետ
2018թ. ի վեր Հայաստանում ստեղծվել է ավելի քան 203 հազար աշխատատեղ․ ՀՀ վարչապետ
Արմավիրում մեքենան, մի քանի պտույտ շրջվելով, կողաշրջված հայտնվել է երթևեկելի գոտուց դուրս. կան զոհ և տուժած
2024-ի կատարման ընթացքի և արդյունքների զեկույցի մասին հարցը կքննարկվի Ազգային ժողովում
© 2025 Հայկական ժամանակ
Website by MATEMAT