Ադրբեջանը սկզբում ոչ մի հաջողություն չուներ. ինչպես ստացվեց հակառակորդի հաջողությունների շղթան. BBC-ի անդրադարձը

Լեռնային Ղարաբաղում ադրբեջանական բանակի նախաձեռնած  եւ 44 օր տեւած ռազմական գործողությունն ավարտվեց հարձակվող կողմի հաղթանակով: Սա անսպասելի եղավ դիտորդների համար, որոնք սկզբնապես համոզված էին, որ քիչ թե շատ հավասարազոր են հակամարտության 2 կողմերի ուժերը եւ Ադրբեջանը ղարաբաղի խորքը ներթափանցել չի կարողանա ռազմական գործողությունների բարդ թատերաբեմում: Այս մասին է գրել ու ադրբեջանական հարձակման մանրամասները,հայկական կողմի պարտության պատճառներն ուսումնասիրել եւ ներկայացրել է BBC–ի ռուսական ծառայությունը:

Մարտերն ավարտվեցին այն բանից հետո, երբ ադրբեջանական զորքերը գրավեցին Լեռնային Ղարաբաղի ամենակարեւոր բնակավայրերից մեկը ՝ Շուշի քաղաքը: Այն տեղակայված է մայրաքաղաք Ստեփանակերտից մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող լեռան վրա, այնտեղով է անցնում ճանապարհը, որը Ղարաբաղը կապում է Հայաստանի հետ:

Շուշին ամբողջ Արցախի  բանալին է, այն այն կենտրոնն է, որտեղից վերահսկվում է նաեւ Ստեփանակերտը:

Կայքը գրում է, որ սեպտեմբերի վերջին-հոկտեմբերի սկզբին ՝ Ադրբեջանի նախաձեռնած ռազմական գործողությունների ամենավաղ փուլում, այս ռազմավարական քաղաքի գրավումը եւ  իրական խաղաղությանը Հայաստանին հարկադրելը անհավանական էին թվում: 

Շատերը համոզված էին, որ այս սրացումը, ինչպես նախորդները, կավարտվի առավելագույնը նրանով, որ Ադրբեջանը կգրավի ռազմավարական նշանակություն ունեցող մի քանի բարձունքներ եւ գուցե մի քանի քառակուսի կիլոմետր տարածք, ինչպես 2016-ի հարձակման ժամանակ:

«Հակամարտությունը սկսվեց սեպտեմբերի 27-ին շփման գծի 5 շրջաններում ՝ Մուրովդաղ լեռան տարածքում, Թալիշ եւ Մարտակերտ գյուղերի հայերի կողմից վերահսկվող գոտու հյուսիսում, ինչպես նաեւ հարավում ՝ Ջաբրայիլ եւ Ֆիզուլի շրջաններում գնդակոծություններով: 

Ընդհանուր առմամբ, պատերազմը վերածվեց հիմնական մարտերի 2 ուղղությամբ ՝ Ղարաբաղի հյուսիսում եւ հարավում:

Մի քանի օր շարունակ Ադրբեջանը չկարողացավ իրադրությունը փոխել, եւ մարտերը մղվեցին շփման գծի երկայնքով գտնվող տարածքներում, բայց հոկտեմբերի  9-ից հարավում փոփոխություն եղավ, ադրբեջանական ուժերը գրավեցին Ջաբրայիլ քաղաքը: Քաղաքն ամբողջությամբ լքվել էր բնակչության կողմից եւ ավերվել, քաղաքը շարունակում է ավերակ մնալ մինչ օրս: Այն կողմերի հատման գծից 20 կմ հեռավորության վրա էր, որը հարձակվող կողմը հաղթահարեց 2 շաբաթում: Այսինքն՝ առաջին օրերին ադրբեջանական հաջողություններն այնքան էլ խոստումնալից չէին»,-գրել է հոդվածի հեղինակը:

Նշվում է, որ մի քանի օրից համառ մարտերում ընկել է Հադրութը՝ քաղաքը, որն Ադրբեջանը չէր համարում հայերի կողմից օկուպացված եւ որի նկատմամբ ի սկզբանե պահանջներ չուներ: Սա առաջին քաղաքն էր ադրբեջանական զորքի ճանապարհին, որտեղ կային խաղաղ բնակիչներ:Հենց Հադրութի անկմամբ էլ իրավիճակը սկսել է փոխվել, ադրբեջանական բանակն ավելի ինտենսիվ հարձակումներ է իրականացրել:

Ըստ հոդվածագրի, ադրբեջանական ուժերը հարձակումներ են նախաձեռնել հիմնականում հարավում ՝ հայ-իրանական սահմանի երկայնքով: Ջաբրայիլից և Հադրութից հետո Ադրբեջանը վերահսկողություն է սահմանել Ֆիզուլիի, Զանգելանի, Կուբաթլուի վրա: Այս հարձակման նպատակներն էին Լաչին քաղաքը, որով անցնում է Շուշին եւ Ստեփանակերտը Հայաստանին կապող մայրուղին, ինչպես նաեւ նշանակետում  բուն Շուշի քաղաքն էր, որի գրավումով պատերազմն ավարտվեց: 

«Քառորդ դար շարունակ, մինչ Լեռնային Ղարաբաղում հակամարտությունը գտնվում էր սառեցված փուլում, երկու կողմերից էլ տարբեր հայտարարություններ էին հնչում: 

Դժվար էր գնահատել յուրաքանչյուր կողմի ռազմական ներուժը. Բաց աղբյուրներում չկան ճշգրիտ տվյալներ ռազմական գնումների մասին: Հայկական կողմից ռազմական տեխնիկայի մի մասը տեղակայված էր Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում, այդ տեխնիկայի ծավալների մասին գրեթե ոչինչ հայտնի չէ: 

Քիչ թե շատ ճշգրիտ տվյալներ կան զենքերի մասին, որոնք Բաքուն եւ Երեւանը գնել են վերջին տարիներին, բայց այն, ինչ մնացել էր կողմերի մոտ 1990-ականներից ի վեր, պարուրված էր խորհրդավորությամբ:

Շատ ավելի կարևոր էր այն զենքը, որը կողմերը գնել են այս պատերազմից առաջ: 2000-ականներին Ադրբեջանը շատ ավելի ակտիվորեն զինվեց, ինչը բացատրվեց նավթի բարձր գներով: Դա շարունակվեց մինչև 2010-ականների կեսերը: 2014-ին Ադրբեջանը ռազմական կարիքների համար ծախսել է ՀՆԱ-ի 5,1% -ը, Հայաստանը `4,29% -ը, չնայած այն փաստին, որ Հայաստանի ՀՆԱ-ն շատ ավելի ցածր էր:

Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի Հեռավոր Արեւելքի ինստիտուտի ավագ հետազոտող Վասիլի Կաշինը BBC- ին հայտնել է, որ որոշ տարիների Ադրբեջանի ռազմական բյուջեն ավելի բարձր է եղել, քան Հայաստանի ամբողջ պետական բյուջեն: 

2010-ականների երկրորդ կեսին Ադրբեջանը կրճատեց զենքի գնումները: Փորձագետները դա բացատրում էին նրանով, որ նա արդեն ուներ անհրաժեշտ ամեն ինչ: 

Սակայն պատերազմից մեկ տարի առաջ Ադրբեջանը կրկին սկսեց ակտիվորեն զենք գնել, հատկախես՝ Թուրքիայից: Reuters-ը, վկայակոչելով Թուրքիայի արտահանողների ասամբլեան, հայտնում է, որ այդ երկրից Ադրբեջան զենքի արտահանումը 1 տարում  աճել է 6 անգամ ՝ օգոստոսին կազմելով 36 միլիոն դոլար, իսկ սեպտեմբերին ՝ 77 միլիոն դոլար: 

2020-ին Բաքուն գնեց, մասնավորապես, մեծաթիվ  Bayraktar անօդաչու թռչող սարքեր, որոնք արդյունավետորեն օգտագործվում էին Ղարաբաղում այս օրերին: 

Ավելի վաղ Ադրբեջանը Ռուսաստանից գնել էր իսրայելական զինամթերք (կամիկաձե անօդաչու թռչող սարքեր) եւ բարձր ճշգրտության հրթիռային համակարգեր. ծանր կրակային համակարգեր TOS-1A «Solntsepek», BMP-3, ինքնագնաց հրետանային «Msta-S»  կայանքներ, հեռահար հակաօդային պաշտպանության S-300 համակարգերի 2 գումարտակ եւ մոտակա «Tor-M2E»-ի մի քանի համալիրներ: 

Կաշինը նշում է, որ Ադրբեջանն այս պատերազմին  պատրաստվել է մանրամասնորեն եւ դա վերաբերում է ոչ թե հակամարտության զուտ ռազմական ասպեկտներին, այլ նաեւ քաղաքական, տնտեսական, քարոզչական: 

2010-ականների կեսերից Հայաստանը նույնպես սկսել է ավելի շատ գումար ծախսել զենքի վրա: Ըստ Ստոկհոլմի խաղաղության միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի (SIPRI) ՝ Հայաստանի ռազմական ներմուծման ծավալը 2014-ից 2019 թվականներին երեքուկես անգամ ավելին է, քան 2009-ից 2014 թվականներին, չնայած այն հանգամանքին, որ 2014-2015թթ. ինստիտուտի տվյալներով ՝ երկիրը նշանակալի գնումներ չի կատարել: 

Գնվել են «Սմերչ» բազմարձակման հրթիռային համակարգեր, մեծ թվով հակատանկային զենքեր, շարժական զենիթահրթիռային համակարգեր, Tor M2KM զենիթահրթիռային համակարգեր և «Իսկանդեր-Է» հրթիռային համակարգերի բաժին: 

Ըստ BBC-ի, դժվար է առայժմ հասկանալ, թե Ադրբեջանի հաղթանակը ինչ գործոնների հետեւանք է, սակայն նրանց գործողություններում ակնհայտ է թուրքական բանակի ոճը, որը նույն մարտավարությունը կիրառել է 2018-ին սիրիական Աֆրին քաղաքում եւ Իդլիբ նահանգում, որտեղ թուրքական զինուժը իրականացրեց «Ձիթենու ճյուղ» գործողությունը: Դա  ճզմման մարտավարությունն է, որը կիրառվում է միայն այն հակառակորդի դեմ, որը չունի մի հատվածից մյուսը արագ տեղափոխելու իրականացնելու հնարավորություն եւ կա թույլ ավիացիա: