Շունը մարդու բարեկամը չէ՞ այլևս. թափառող կենդանիների ահագնացող խնդիրն ու դրա հետևանքները. ինչ է առաջարկվում

Թափառող կենդանիների, մասնավորապես շների խնդիրը Հայաստանի մարզերում շարունակում է խիստ անհանգստացնող մնալ: Պարբերաբար դեպքեր են գրանցվում, երբ շները ոհմակով հարձակվում են մարդկանց, այդ թվում՝ երեխաների վրա՝ պատճառելով տարբեր վնասվածքներ: Վառ օրինակ է վերջերս Արարատի մարզի Սուրենավան բնակավայրում տեղի ունեցած դեպքը, երբ 7 տարեկան երեխան շների հարձակման պատճառով մահացավ, ըստ նախնական վարկածների, կամ սրտի կանգի, կամ ընկնելու հետևանքով գլուխը վնասելու:  

Այս ֆոնին հանրությունն արդարացի պահանջ է ներկայացնում՝ եթե արգելված է թափառող կենդանիներին վնասազերծել, ապա ինչպես մայրաքաղաք Երևանում է հիմնվել և գործում «Կենդանիների խնամքի կենտրոն», որը զբաղվում է թափառող կենդանիների ստերջացմամբ, նույն կերպ պետք է մարզերը ապահովվեն: 

Կառավարություն-ԱԺ վերջին հարցուպատասխանի ժամանակ հարցը բարձրացրել էր նաև «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Լուսինե Բադալյանը՝ մասնավորապես տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Գնել Սանոսյանից հետաքրքրվելով, թե ի՞նչ է անում պետությունն այս մասով:

«Հայկական ժամանակ»-ի հետ զրույցում Բադալյանն ասում է՝ մարզերում այդ խնդրի առկայության մասին պատգամավորին ահազանգել են Սյունիքի մարզի երեխաները, որոնց հետ հանդիպում է եղել: Նրանք պատմել են, որ հատկապես ուշ ժամին չեն կարողանում տնից դուրս գալ, վախենում են բակերում, փողոցներում հավաքված շների պատճառով։

«Հարցը բարձրացվելուց հետո նաև ընդդիմադիր պատգամավորներն ասացին, որ շենքից շենք գնալու համար ստիպված են լինում օգտվել մեքենայից, տաքսի ծառայությունից, ոտքով ազատ քայլել չեն կարողանում, վտանգ են զգում թափառող շների պատճառով»,- ասում է նա:

Ըստ պատգամավորի՝ Սյունիքի մարզում շների քանակի ավելացման պատճառներից մեկն այն է, որ դրանք նաև Լեռնային Ղարաբաղից են տեղափոխվել. «Հարցը քննարկել ենք թե՛ մասնագետների, թե՛ ՀՈԱԿ-ի ներկայացուցչների, թե՛ քաղաքապետարանի հետ, և հրաշալի համագործակցություն ունեն համայնքները Երևանի քաղաքապետարանի հետ, բայց Հայաստանը միայն Երևանը չէ, ու պետք է ջանքեր գործադրել, որ կարողանանք ամբողջ երկրում այդ հարցը լուծել»:

Միաժամանակ Բադալյանը նկատում է՝ համայնքներում այս առումով խնդիրը բարդ է, քանի որ համայնքը չի նախատեսում բյուջե դրանով զբաղվելու համար։ Պետք է քննարկում տեղի ունենա, որից հետո պարզ կդառնա, թե ինչ միջոցով պետք է խնդրին լուծում տրվի:

«Նախարար Գնել Սանոսյանն ինձ պատասխանել է, որ, օրինակ, շների ստերջացման ծրագրում ներգրավված է 25 համայնք՝ Երևանը և նրան հարակից մարզերը, բայց եթե այլ տեսանկյունից ենք նայում, նշանակում է, որ 2-3 մարզ է ներգրավված ծրագրում: Հեռավոր մարզերում հարցը բաց է մնում, և խնդիրը դառնում է անհանգստացնող։ Պետական հսկողությունն այդ հատվածներում ավելի շատ պետք է լինեն»,- կարծում է պատգամավորը:

Ըստ օրենսդիր մարմնի ներկայացուցչի՝ պայմանավորվել են հանդիպել ՏԿԵ նախարարի հետ, հնարավոր է՝ հարցը կարողանան լուծել առանց օրենսդրական փոփոխությունների, հնարավոր է, որ կարիք լինի հանդես գալ նման առաջարկով։

Անդրադառնալով այն պնդումներին, թե երբեմն շների ականջներին պարզապես դակում են տարբերանշանը, բայց չեն ստերջացնում, որի մասին ԱԺ-ում բարձրաձայնեց ինքը Բադալյանը՝ պատգամավորն ասում է՝ նման ահազանգ է ստացել, սակայն չի կարող ապացուցել, քանի որ այդ ահազանգը կարող է սուբյեկտիվ լինել։ Ըստ Բադալյանի՝ դա պարզելուց հետո հասկանալի կլինի՝ գործո՞ւմ է այդ մեթոդը լիարժեք, թե՞ դրան պետք է ավելանան այլ գործիքներ ևս։

«Շատ տարբեր փուլերով տարբեր լսումներ են եղել, 7-րդ գումարման նիստում ընդդիմությունը ԱԺ բերեց նախագիծը, որը արգելում էր կենդանիների նկատմամբ բռնությունը ու քրեական պատասխանատվություն նախատեսում, դրանից հետո Երևանում ավելի լուրջ կազմակերպություններ ներգրավվեցին խնդրի լուծմանը։ Ստեղծվեցին ապաստարաններ, որ այդ ամենը վերցնեն վերահսկողության տակ։ Բայց օրենքն արգելում է բռնություն որևէ կերպ թափառող շների վրա, քանի որ բարի նոտա ուներ, ընդունվեց։ Եթե դրա կիրառմանը զուգահեռ մեծ բյուջե հատկացնենք համայնքներին, հաշվի առնենք միջազգային փորձը, հետևողական լուծումներ գտնենք, կկարողանանք կանխել իրավիճակը։ Պետք է հասկանանք, թե որ գերատեսչությունն է դրա համար պատասխանատու, և հնարավոր է՝ ստեղծենք աշխատանքային խումբ»,- ասում է նա։

Նա ևս համակարծիք է՝ անհրաժեշտ է, որ Երևանի օրինակով մարզերում նույնպես կառուցվեն թափառող շների հարցերով զբաղվող կենտրոններ։ Վերջինս այս հարցում կարևոր է համարում նաև հասարակության վարքագիծը կենդանիների նկատմամբ. «Ես պահում եմ շուն, և արտաքին տեսքից շունը վտանգ չի ներկայացնում, բայց երբ զբոսնում եմ նրա հետ կամ թողնում եմ դրսում, խանութ մտնում, հետո դուրս գալիս, տեսնում եմ, որ ծնողները երեխաներին հեռու են պահում, զգուշացնում, երբեմն գրկում են կողքով անցնելիս։ Մտածողության ու վարքագծի խնդիր կա։ Չպետք է երեխաներին վախեցնենք կենդանիներով»:

Երևանի «Կենդանիների խնամքի կենտրոն» ՀՈԱԿ-ի տնօրենի պաշտոնակատար Հարություն Առաքելյանն էլ մեզ հետ զրույցում նկատում է՝ թափառող շների հարցը կկարգավորվի, եթե Հայաստանի ողջ տարածքում գործի համապատասխան օրենքը։ Այսինքն՝ վերահսկվի բոլոր այն անձանց գործունեությունը, կամ ցանկացած գործունեություն, որը որևէ կերպ կապ ունի կենդանիների հետ, իսկ օրենքի որևէ կետը խախտելու դեպքում պետք է գործեն շատ լուրջ տույժ-տուգանքներ։

«Կենտրոնն իրականացնում է թափառող շների գլխաքանակի կանոնակարգման ծրագիր, որը ենթադրում է ստերջացման գործընթացը, կատաղության հիվանդության դեմ պատվաստումն ու վերապատվաստումը, ինչպես նաև՝ վարակիչ հիվանդությունների տարածման կանխարգելումը։ Կազմակերպության գործունեության հիմքում ընկած է մեկ կարևոր գաղափար՝ կենդանիների բարեկեցության կանոնները պահպանելով՝ հանրության անվտանգությունն ու առողջությունը ապահովելն է։ Առանց օրենսդրական փոփոխությունների հնարավոր չէ հարցը կարգավորել, որովհետև խնդիրը առաջացել է ու ավելի է սրվում ոլորտներում առկա օրենսդրական բացի հետևանքով։ Չկա հսկողություն կենդանատերերի նկատմամբ, կացարանների գործունեությունը նույնպես բացակայում է»,- ասում է նա։

Ըստ Առաքելյանի՝ թափառող կենդանիների խնդրի լուծման ճիշտ տարբերակը հենց ստերջացումն է, որն իրականացում է Երևանը՝ ելնելով միջազգային հաջողված փորձից։ Զրուցակցի խոսքով՝ այժմ սկսել են նաև համայնքներում կացարանների կառուցման ծրագրեր։

Անդրադառնալով պատգամավոր Լուսինե Բադալյանի հնչեցրած հայտարարությանը, ըստ որի՝ ահազանգեր են լինում, որ հաճախ առանց ստերջացնելու տարբերանշան են դակում շների ականջներին՝ ՀՈԱԿ-ի պատասխանատուն ընդգծում է՝ Ազգային ժողովն այն հարթակը չէ, որտեղ պետք է բարձրաձայնել չապացուցված և սուբյեկտիվ կարծիքները, հատկապես, եթե խոսքը վերաբերում է պետական կառույցներին․ «Եվ կենտրոնից որևէ հարցի ու խնդրի պարզաբանում ստանալը ԱԺ պատգամավորի համար հաշված րոպենների հարց կարող է լինել։ Ընդհանրապես՝ ցանկացած անձ կարող է դիմել և ՀՈԱԿ-ից ստանալ իրեն հուզող հարցերի պատասխանը»։

Առաքելյանի խոսքով՝ անհրաժեշտ է պետական վերահսկողություն, որովհետև եթե Երևանը ներկայացնում է այս մասով իր արած աշխատանքների հաշվետվությունները, որոնք բաց ու թափանցիկ են, ապա մարզերում ստերջացման ծրագրերի մի մասը իրականացնում են մասնավոր կազմակերպությունները։

Վերջինս չի հերքում, որ հասարակությունը շների նկատմամբ վերաբերմունքի մշակույթ գրեթե չունի․ «Փորձում են որոշ դեպքեր ներկայացնել ինքնապաշտպանություն, բայց, օրինակ, շանը ողջ-ողջ մեքենայի ետևից քարշ տալը ինքնապաշտպանություն չէ։ Մարդիկ պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն։

Այնուամենայնիվ, կենտրոնի տնօրենի պաշտոնակատարը ևս ահազանգում է՝ եթե խնդրին լուծում չտրվի, ապա այն ավելի է խորանալու:

«Հայկական ժամանակ»-ը նաև Հայաստանի առողջապահական գերատեսչությունից տվյալներ է խնդրել շների կծման դեպքերի հետ կապված: Ըստ այդմ՝ միայն այս տարվա ընթացքում գրանցվել է կենդանիների կողմից մարդուն վնասելու 6919  դեպք, որից շատ քիչ տոկոսն է այլ կենդանու կողմից, մեծ մասը շների մասնակցությամբ է: Խոսքը թե՛ ընտանի, թե՛ թափառող շների մասին է: 2022-ին այդ դեպքերը եղել են 6512, 2021-ին՝ 5632:

Մերի Խաչատրյան