Էֆեկտիվ թալանը եւ թալանածը վերադարձնելու էֆեկտիվությունը. խմբագրական

«Գո՛րծ արեք, գո՛րծ, հերիք ա ժողովրդին տեսարաններով կերակրեք»։ Սա այն հիմնական քարոզչական կարգախոսն է, որով նախկին իշխանություններն ու կառուցողական ընդդիմության անվան տակ ծպտված նրանց թաքուն դաշնակիցները փորձում են ազդել հասարակական գիտակցության վրա։ Իսկ առավել կրթվածներն ավելի բարդ բառեր են օգտագործում՝ «կոնցեպտ», «տեսլական», «հայեցակարգ»․․․Իբր՝ իշխանություններն այդ ամենը չունեն, ու քանի որ չգիտեն ինչ անել՝ ստիպված անում են այն, ինչը գիտեն։

Իսկապե՞ս իշխանությունները չգիտեն՝ ինչ անել։ Բայց տասնամյակներ շարունակ քաղաքական ուժերը՝ տարբեր հարթակներից, փորձագետները՝ լրատվամիջոցների էջերում ու քաղաքացիներն՝ իրենց խոհանոցներում ամենայն մանրամասնությամբ հենց այդ հարցերն էին քննարկում՝ ինչպե՞ս երկիրը դուրս բերել ծանր վիճակից։ Եվ «ճանապարհային քարտեզը» միանգամայն հստակ էր․ պետք է արմատախիլ անել կոռուպցիան, վերացնել ստվերային տնտեսությունը, նորմալ մրցակցային դաշտ ապահովել, ժողովրդից թալանածը ետ բերել, կտրուկ մեծացնել բյուջեի մուտքերը, այդ միջոցներով բարձրացնել բանակի մարտունակությունն ու պետության անվտանգության մակարդակը, ներդրումային բարենպաստ միջավայր ապահովել, կասեցնել արտագաղթը, կրճատել ուռճացված պետական կառավարման համակարգը, բարձրացնել պետական ծախսումների արդյունավետությունը, վերացնել քաղաքական կոռուպցիան եւ ապահովել արդար ընտրություններ, ստեղծել իրապես անկախ դատաիրավական համակարգ․․․

Այլընտրանք պարզապես չկար, որովհետեւ բոլորի համար էլ հասկանալի էր՝ առանց այս քայլերի հնարավոր չի լինելու որեւէ բանի հասնել։ Իշխանությունները, մեծ հաշվով, հենց այս «ճանապարհային քարտեզով» էլ առաջ են շարժվում։ Արագությունը կամ արդյունավետությունը բավարար են, թե ոչ՝ այլ հարց է, բայց «անելիքը չիմանալու» մեջ իշխանություններին մեղադրելը հաստատ տեղին չէ։ Ուրիշ բան, որ այդ քայլերից յուրաքանչյուրը լուրջ դիմադրության է հանդիպում պոտենցիալ տուժողների կողմից, բայց որեւէ մեկը չէր էլ ակնկալում, որ գործընթացը յուղի պես է գնալու։

Հիմա՝ էֆեկտիվության մասին։ Բանն այնտեղ է հասել, որ նախկիններին փառաբանելու համար անգամ տեսակետներ են հնչում, թե «այո, նախկինները թալանել են, բայց թալանելու համար էլ է շնորհք պետք» (իբր՝ ներկաները չեն թալանում, որովհետեւ անգամ դրա շնորհքը չունեն)։ Բայց սա դեռ մի կողմ թողնենք։ Ի՞նչ էֆեկտիվության մասին է խոսքը, եւ ինչո՞ւ էին նախկիններն իրենց առջեւ դրված խնդիրներն ավելի արդյունավետ լուծում (եթե, իհարկե, համեմատությունն ընդհանրապես տեղին է), քան ներկաները։

Սա հասկանալու համար պետք է արձանագրել, թե ի՞նչ խնդիրներ էին դրել իրենց առաջ նախկինները, եւ ի՞նչ խնդիրներ են փորձում լուծել ներկաները։ Ի վերջո՝ էֆեկտիվության տեսանկյունից ամենակարեւորը հենց նպատակի հստակեցումն է։ Հասկանալի է, չէ՞, որ, ասենք, «կուբիկ-ռուբիկ» հավաքելը շատ ավելի բարդ է, քան դրանով ընկույզ ջարդելը, եւ եթե մեկը որոշել է դրանով ընկույզ ջարդել՝ շատ ավելի էֆեկտիվ կգործի, քան հավաքել փորձողը։ Հիմա տեսեք։ Տնտեսության ոլորտում նախկիններն իրենց առջեւ հետեւյալ խնդիրն էին դրել՝ ստեղծել այնպիսի համակարգ, որ հնարավորինս արագ հարստանան (ամենակարճ ճանապարհը մենաշնորհներ ստեղծելն ու փայ մտնելն է), հանքանյութ արտահանեն, առեւտրային բալանսի մինուսն էլ փակեն արտագնա աշխատանքի մեկնածների ուղարկած փողերով (համ էլ՝ Հայաստանում չեն մնա ու հեղափոխություն չեն անի)։ Համաձայնվեք՝ այս մոդելը կյանքի կոչելու համար մեծ խելք պետք չէ։ Իսկ ահա իրապես մրցունակ տնտեսություն ունենալն ու շրջափակման պայմաններում արդյունավետ զարգացում ապահովելը շատ ավելի բարդ խնդիր է։ Կամ՝ Արցախի հարցում նախկին իշխանություններն ակնհայտորեն իրենց առջեւ խնդիր էին դրել ոչ թե կարգավորել, այլ չկարգավորե՛լ հակամարտությունը։ Հասկանալի է, չէ՞, որ դա այնքան էլ բարդ չէ՝ պետք է պարզապես ձգձգել բանակցությունները, համաձայնվել ինչ-որ զիջումների ու հետո հրաժարվել, եւ այլն (առանց հաշվի առնելու, որ նախ՝ ժամանակը մեր օգտին չի աշխատում, եւ երկրորդ՝ վաղ թե ուշ դա «ինչ-որ տեղից դուրս է գալու»)։ Իսկ ահա հակամարտության կարգավորումը շատ ավելի բարդ է։

Ասվածը վերաբերում է գրեթե բոլոր ոլորտներին։ Ո՞րն է ավելի հեշտ (եւ ֆինանսական տեսանկյունից՝ ավելի ձեռնտու), կաշառք վերցնելն ու քաղաքի կենտրոնում սրճարանների տարածք հատկացնե՞լը, թե՞ դրանց դեմ պայքարելը, ո՞րն է ավելի հեշտ՝ թալանված փողերով «օբշչակ» հավաքելն ու այդ գումարներով քաղաքական «հաճախորդներ» պահե՞լը, թե՞ հանուն պետության ոչ պոպուլյար քայլերի գնալը՝ այդ ընթացքում քաղաքական հակառակորդներ վաստակելով։ Թե՞ այսօրվա իշխանություններն այդ ձեւերը չգիտեն (կամ այդքան «շնորհք» չունեն)։

Այնպես որ՝ էֆեկտիվության պակասը հորինվածք է։ Ընդամենը նշաձողն է բարձրացվել։