Մենակ իրան բնորոշ խնդալու հոտի մեջ կկլորնան իր պոլոզ պատմությունները. Գյումրիում կայացավ «Մայլից մայլա» գրքի շնորհանդեսը

Կյանքը գյումրեցի արձակագիր Լիլիթին Արցախ տարավ յոթ տարի առաջ: Շուշիի թատրոնի կողմից աշխատանքի առաջարկն ստանալուն պես վայրկյան անգամ չէր կորցրել, տեղափոխվել էր հայոց բերդաքաղաք: Հենց Շուշիում ապրած տարիներին էլ գրեց հայրենի քաղաքի՝ Գյումրու մասին:

Լիլիթն Արցախ գնաց սեփական կամքով ու սրտի թելադրանքով: Պատերազամը, սակայն, նրան կրկին Գյումրի ուղեկցեց: Շուշին այսօր հայերի վերահսկողության ներքո չէ, սակայն այնտեղ ծնված «Մայլից-մայլա» գիրքը Լիլիթը կարողացավ դնել ընթեցողի սեղանին:

«Լեննագանի հոտն ուրիշ է, ամեն մայլա մտնելով՝ կզգաս, թե ըդտեղ ինչ արհեստավոր կապրի: Լեննագանիս հոտն էլ հիշողություն ունի. շերտ-շերտ իրար վրա շարված՝ մեզի կպատմե, թե ինչ է ապրել քաղաքը՝ թոզի, մանած բրդի, ցեխ ու չամուռի, մատղաշ ծառի ճյուղի, թազա թխած հացի, նոր պոկած խոտի, լվացած ասֆալտի ու մենակ իրան բնորոշ խնդալու հոտի մեջ կկլորնան իրա պոլոզ պատմությունները»: Սա «Մայլից մայլա» գրքից մի փոքրիկ հատված է:

Լիլիթ Մկրտչյանը Գյումրու մասին այս պատմվածքների ժողովածուն գրեց ու ավարտեց Շուշիում, շնորհանդեսն էլ էր այնտեղ կայանալու: Պատերազմը, սակայն, այլ ուղիով տարավ Լիլիթին էլ, նրա ստեղծագործական միտքն էլ, գիրքն էլ:

«Մայլից-մայլա» գրքի շնորհանդեսը կայացավ Գյումրիում՝ Շիրակի թեմի սոցիալ-կրթական կենտրոնում: Լիլիթը կենտրոնի համար անծանոթ մեկը չէր: Դեռ 2014-ին էր այստեղ հյուրընկալվել Շուշիի պետական տիկնիկային թատրոնի հետ. «Երեկ խոզուկներն» էին ներկայացնում:

Երկրորդ այցը եղավ 44-օրյա պատերազմից հետո: Շուշիում կորցնելով տունն ու աշխատանքը՝ Լիլիթը վերադարձել էր Գյումրի և քայլերն ուղղել իրեն ծանոթ հաստատություններ:

«Լիլիթը մեր մոտ դասընթացի էր մասնակցում, և շատ պատահական իմացա, որ գիրքն արդեն ավարտուն տեսքի է ու պետք է Շուշիում շնորհանդեսը կայացած լիներ: Առաջարկեցի, որ հենց սոցիալ-կրթական կենտրոնում կազմակերպենք իր համար այդ կարևոր միջոցառումը: Համաձայնեց: Նաև մի խորհրդանշական ակնարկ եմ ուզում անել: Մեր կենտրոնի շենքը Գյումրու նախկին բաղնիքի շենքն է եղել: Լիլիթն իր գրքում այս բաղնիքի մասին ևս պատմում է: Դա էլ էր մի առիթ, որ շնորհանդեսն այստեղ անեինք ու հյուրերին ընդունեինք»,- ՀԺ-ի հետ զրույցում ասաց Շիրակի թեմի սոցիալ-կրթական կենտրոնի կառավարիչ Կարինե Գյադուկյանը:

«Գիրքը ներառում է երկու հատված՝ «Մայլից մայլա» և «10.950 օր երկրաշարժ»: Մեր պատմությունն է, մեր ապրածն է: Ոչ մի չափազանցություն չկա: Բայց շատերը զուտ հումորն են հասկանում, ցավը չեն նկատում: Երևի պիտի ապրած, անցած լիեն, որ հասկանան»,- նկատում է Լիլիթը:

Գյումրվա բարբառով գրված պատմությունները շատերն ամբողջովին չեն ընկալում, իմաստ կա, որ չեն կարողանում հասկանալ, Գյումրու հանգն ու երանգը որսալ:

Բայց Լիբանանում լավ են հասկանում Լիլիթի լեզուն: Այս մասին վկայում է շնորհանդեսին ներկա Լիբանանի պետական կոնսերվատորիայի դասախոս, Շուշիի պատվավոր քաղաքացի, Արցախի Հանրապետության արվեստի վաստակավոր գործիչ Զաքար Քեշիշյանը:

«Լիլիթին ծանոթ եմ իբրև շուշեցի դարձած գյումրեցու, Գյումրիի դեսպանը Շուշիում»,- կարճ իր և Լիլիթի ծանոթությունն է ձևակերպում:

«Իր առաջին գրքի շնորհանդեսը մենք կազմակերպել ենք Լիբանանում, և ուրախ եմ, որ երկրորդին ներկա եղա: Բարձր եմ գնահատում նրա կոլորիտով լի հուշագրությունները, մանավանդ որ գրված է գյումրվա բարբառով:

Այս բարբառը շատ մոտ է արևմտահայերենին, թերևս դա իր դրական ազդակն ունեցավ, որ մտավորականները կարողացան քիչ թե շատ ընկալել:

Սփյուռքը ընկալեց, ժաշկեն տեսարան կար անկե, բաղնիքի մասին կըպատմվիր, կամ պատեն կախված տեր բաբայի նկարի: Այն բոլոր սփյուռքահայերը, որոնք այդ օրերուն հետևած են և՛ արցախյան շարժմանը, և՛ Գյումրիի վիճակին, պիտի հոգիի կանչով կարողանան ճախրիլ և ընկալիլ»,- ասում է Զաքարը:

Գիրքը ձևավորել է Աշոտ Հակոբյանը: Ասում է, պարքտի պես բան էր, երկրաշարժը տեսնել, ապրելուց հետո ցանկացել է ինքն էլ իր լուման ունենալ: «Եթե էդ ամեն ինչի միջով չանցած մեկն ուզենար անել, չէր ստացվի»,-վստահ է Աշոտը:

Շնորհանդեսին ներկա արվեստագետները ևս գիրքն արժեքավոր են համարում՝ Գյումրու կենսագրության մի մասնիկը:

Սամսոն Մատինյան

Լուսանկարները՝ «Հայկական ժամանակի»