Մնացել է մի քանի օր. ինչպես կարող են ԱՄՆ-ի ընտրությունների արդյունքները իրավիճակ փոխել ամբողջ աշխարհում

Ընդամենը հաշված օրեր անց՝ նոյեմբերի 5-ին, ԱՄՆ-ում կանցկացվեն վաթսուներորդ նախագահական ընտրությունները։

Ֆորմալ առումով թեկնածուները հինգն են, բայց նրանցից միայն երկուսն են լրջորեն հավակնում դառնալ ամերիկյան նոր առաջնորդ՝ ԱՄՆ նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը՝ Հանրապետական կուսակցության ներկայացուցիչ, և երկրի ներկայիս փոխնախագահ Քամալա Հարրիսը՝ Դեմոկրատական կուսակցության ներկայացուցիչ։ 

Յուրաքանչյուր թեկնածու ունի տնտեսական իր ծրագիրը. օրինակ՝ Թրամփն առաջարկում է մաքսատուրքեր սահմանել բոլոր ներմուծումների վրա և երկրից արտաքսել անօրինական միգրանտներին։ Իսկ Հարրիսը ցանկանում է բարձրացնել հարուստների հարկերը և օգնել ստարտափերին՝ մեծ պահումներ կատարելով:

Իսկ ինչպե՞ս են նախագահի թեկնածուները ցանկանում փոխել ԱՄՆ տնտեսությունը, և ի՞նչ հետևանքներ կարող է ունենալ նրանց ծրագրերի իրականացումը այլ երկրների համար:

Ինչո՞ւ են ԱՄՆ-ի ընտրությունները կարևոր ողջ աշխարհի համար

Իր չափերով ամերիկյան տնտեսությունն ավելի շատ է ազդում աշխարհի վրա, քան բոլոր մյուսները միասին։ ԱՄՆ նախագահի վարկանիշը և նրա որոշումները կարող են վճռել, թե, օրինակ, որքան կվաստակեն նավթավերամշկողները, ինչպիսին կլինի ռուբլու փոխարժեքը, կամ ինչ դեֆիցիտով կաշխատի այս կամ այն երկրի բյուջեն։

Ահա թե ինչպես է աշխատում այս կապը.

2023 թվականին ԱՄՆ-ի ՀՆԱ-ն կազմել է 27,36 տրիլիոն դոլար, որը ներկայացնում է համաշխարհային տնտեսության 26%-ը։ Համեմատության համար՝ երկրորդ տեղում գտնվող Չինաստանի մասնաբաժինը կազմում է մոտ 17%, Ռուսաստանինը 2%-ից պակաս։ ԱՄՆ-ը նաև աշխարհի ամենամեծ սպառողն է։ 2022 թվականին ամերիկացիները ծախսել են գրեթե 17,5 տրիլիոն դոլար՝ 2,5 անգամ ավելի, քան չինացիները՝ չնայած այն հանգամանքին, որ Չինաստանի բնակչությունը չորս անգամ ավելի է, քան Միացյալ Նահանգները։

Այսպիսով, հարցը, թե ով է ղեկավարում Միացյալ Նահանգները, կարևոր է բոլորի համար, ովքեր ինտեգրված են համաշխարհային շուկայում: Նախագահը, օրինակ, իր որոշումների միջոցով կարող է ազդել սպառման և գների մակարդակի վրա Միացյալ Նահանգներում, և դա ազդում է ընդհանուր համաշխարհային պահանջարկի և գնաճի վրա:

Կորոնավիրուսի համաճարակի ընթացքում Դոնալդ Թրամփը մոտ 3 տրիլիոն դոլար հատկացրեց ԱՄՆ-ի տնտեսությունը խթանելու համար, և դա հանգեցրեց նրան, որ գնաճը սկսեց արագ աճել ԱՄՆ-ում՝ ի վերջո գերազանցելով 40 տարվա առավելագույն մակարդակը: Սրա պատճառով բարձրացան նաև համաշխարհային գները։

Այս շղթան գործում է նաև հակառակ ուղղությամբ։ Երբ Ամերիկան նվազեցնում է ապրանքների և ծառայությունների սպառումը, այն շղթայական ռեակցիա է առաջացնում ամբողջ աշխարհում: Այդպես եղել է, օրինակ, 2008 թվականի ճգնաժամի ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ում պահանջարկն ընկել է, և դա ծանր հարված է հասցրել համաշխարհային արտադրությանը: Մասնավորապես, տուժել են Ճապոնիայի և Չինաստանի ձեռնարկությունները, որոնք իրենց արտադրանքի զգալի մասը արտահանել են ԱՄՆ։

Արդյունքում, Ճապոնիայի տնտեսությունը անկում է ապրել 2008 թվականի վերջին, իսկ Չինաստանի տնտեսությանը հաջողվել է խուսափել ռեցեսիայից միայն սեփական կառավարության խրախուսումների շնորհիվ:

Ինչո՞վ են տարբերվում Թրամփի և Հարրիսի տնտեսական ծրագրերը

Ինչպես արդեն պարզ է, տնտեսությանն առնվող ծրագրերը թեկնածուների համար ամենակարևորներից են:

Որպես այդպիսին՝ ԱՄՆ-ի նախագահի թեկնածուները չունեն որևէ ծրագրային փաստաթուղթ, որը քայլ առ քայլ նկարագրում է առաջիկա քառամյա ժամանակահատվածի տնտեսական գործողությունների ծրագիրը։ Համենայն դեպս դրանք հրապարակային չեն ներկայացվել։ Բայց ելնելով նրանց նախընտրական ելույթներից՝ կարելի է քիչ թե շատ հստակ պատկերացում կազմել, թե ինչ կարող են ակնկալել ամերիկացի ընտրողն ու համաշխարհային հանրությունը Թրամփի կամ Հարրիսի նախագահությունից:

Հարկեր. Թե որքան տարբեր է Թրամփի ու Հարրիսի հարկային քաղաքականությանը, կարելի է դատել ԱՄՆ բյուջետային համակարգի համար ամենակարևոր հարկերից մեկի՝ կորպորատիվ շահույթի հարկերի վերաբերյալ նրանց պլաններով: Նախագահի պաշտոնում իր առաջին ժամկետում Թրամփը տոկոսադրույքը 35-ից իջեցրել է 21-ի, ինչը վերջին 80 տարվա ամենացածր մակարդակն է: Եթե նա վերադառնա Սպիտակ տուն, Թրամփը խոստանում է իջեցնել հարկը մինչև 15% այն ընկերությունների համար, որոնց արտադրությունը գտնվում է ԱՄՆ-ում։ Մնացած բոլոր ընկերությունների համար նա առաջարկում է դրույքաչափը նվազեցնել մինչև 20%:

Քամալա Հարրիսը, ընդհակառակը, նախատեսում է հաղթելու դեպքում բարձրացնել կորպորատիվ հարկերը՝ 21-ից մինչև 28%: Այժմ ամերիկյան ընկերությունները վճարում են միջինը շահույթի 18-19%-ը. տոկոսադրույքը ցածր է պաշտոնական դրույքաչափից տարբեր հարկային նվազեցումների պատճառով:

Կորպորատիվ հարկերի բարձրացումն այնքանով, որքանով խոստացել էր Հարրիսը, անկասկած, վատ է բիզնեսի համար: Բայց, միևնույն ժամանակ, նա մտադիր է մեծացնել ստարտափերի աջակցությունը՝ պլանավորելով մեծացնել բիզնեսի ստեղծման ծախսերի նվազեցումները՝ մինչև 5 հազար դոլար 50 հազար դոլարի ներդրման համար:

Մաքսային սակագներ. Երկու թեկնածուներից միայն Թրամփն է առաջարկում սակագների փոփոխություն։ Նրա խոստումների էությունը հանգում է երկու կետի.

Չինաստանից ապրանքների ներմուծման մաքսատուրքերը ներկայիս 12-ից հասցնել 60%-ի։
Բարձրացնել այլ երկրներից ներմուծման մաքսատուրքերը մինչև 20%:

Սա Թրամփի ամենաարմատական առաջարկն է, որը կարող է մեծապես փոխել իրերի դրությունը համաշխարհային առևտրում։ Որպես նախագահ՝ նա արդեն բարձրացրել էր մաքսատուրքերը, սակայն այդ միջոցներն ազդել էին Միացյալ Նահանգների բոլոր ներմուծումների միայն 14%-ի վրա: Նոր հայտարարված սահմանափակումները կանդրադառնան ամերիկյան ներմուծման 100%-ի վրա, որի ընդհանուր արժեքը կազմում է տարեկան 4 տրիլիոն դոլարից մի փոքր պակաս։

Կարևոր է, որ Չինաստանը եղել և մնում է ԱՄՆ-ի համար էժան ապրանքների հիմնական մատակարարը։ Համաձայն Դաշնային պահուստի՝ Չինաստանին բաժին է ընկնում ներմուծման 29%-ը ամենացածր ինքնարժեքի կատեգորիաներում։ Եվ այդ ապրանքներից որոշների համար կախվածությունը Չինաստանից կարելի է անվանել կրիտիկական։

Օրինակ՝ ամերիկյան շուկայում էժան հագուստի գրեթե 60%-ը չինական է։ Դրա վրա տուրքերի բարձրացումը առաջին հերթին հարվածելու է ցածր եկամուտ ունեցող ամերիկացիներին: Էժան մետաղի 55%-ը գալիս է Չինաստանից. դրա թանկացումը կբարձրացնի բիզնեսի ծախսերը և կհանգեցնի սպառողների համար մետաղական արտադրանքի գների բարձրացմանը:

Քամալա Հարրիսը չի սպառնում բարձրացնել սակագները, բայց դա չի նշանակում, որ նա դրա վերաբերյալ դիրքորոշում չունի: Հենց Բայդենի վարչակազմը, որտեղ նա զբաղեցնում է փոխնախագահի պաշտոնը, արգելել է բարդ կիսահաղորդիչների արտահանումը Չինաստան և սահմանափակումներ մտցրել Չինաստանում տեխնոլոգիական ներդրումների վրա:

Վերջերս Բայդենի վարչակազմն առաջարկել է ընդհանրապես արգելել չինական էլեկտրական մեքենաների և ծրագրային ապահովման ներմուծումը նրանց համար։ 

Ենթակառուցվածք. Թեկնածուները մինչ այժմ հայտարարել են տնտեսությանն աջակցելու ծրագրերի մասին՝ առանց առանձնահատուկ հստակության։ Այնուամենայնիվ, երկուսն էլ նախկինում հանդես են եկել լայնածավալ ծախսային ծրագրերի օգտին:

Ընտրվելու դեպքում Հարրիսը, ամենայն հավանականությամբ, կշարունակի Բայդենի ենթակառուցվածքային ծրագիրը, որը նախատեսում է հինգ տարվա ընթացքում ծախսել 1,2 տրիլիոն դոլար: Մինչև 2024 թվականի մայիսի սկիզբը ծախսվել էր 454 միլիարդը: Ծրագիրը ներառում է տրանսպորտային ցանցերի արդիականացում և վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների զարգացում։

Թրամփը հայտարարել է, որ կձգտի քանդել դաշնային նախաձեռնությունները, ներառյալ ներկայիս Բայդեն-Հարրիս ենթակառուցվածքային ծրագիրը: Բայց կարող են դժվարություններ լինել այս ծրագրերի իրականացման հարցում։ Անհասկանալի է, օրինակ, թե ինչպես է նա պատրաստվում կրճատել էլեկտրական մեքենաների աջակցության ծրագիրը, որոնց ստացողների թվում է Իլոն Մասկի Tesla-ն։ Նրբությունն այն է, որ Մասկը Թրամփի նախագահական արշավի գլխավոր դոնորներից մեկն է, նա նվիրաբերել է արշավին 75 միլիոն դոլար:

Իր նախագահության ժամանակ հանրապետականն ինքը ցանկանում էր 1,5 տրիլիոն դոլար ծախսել ենթակառուցվածքների վրա, սակայն Կոնգրեսի հավանությունը չի ստացել: Նա դեռ նոր ծրագիր չի առաջարկել, բայց պետք է հասկանալ՝ եթե Թրամփը ընդունի խոստացված պաշտպանական պարտականությունները, դա կխթանի նաև Միացյալ Նահանգների ներսում նոր արդյունաբերությունների ստեղծմանը։

Միգրացիա. ԱՄՆ-ում անօրինական միգրացիայի խնդիրը շատ սուր է: 2023 թվականին Միացյալ Նահանգներում եղել է մոտավորապես 11,7 միլիոն ապօրինի միգրանտ: Սա համեմատելի է Բելգիայի բնակչության հետ, որը եվրոպական ամենափոքր երկիրը չէ։ Այս տարվա սկզբին երկիրը նույնիսկ տեղական միգրացիոն ճգնաժամ ապրեց, երբ Տեխասի իշխանությունները հրաժարվեցին ենթարկվել դաշնային կառավարությանը և սկսեցին ինքնուրույն պայքարել Մեքսիկայի սահմանին անօրինական միգրացիայի դեմ։

Անօրինական միգրանտները մեծ բեռ են ԱՄՆ կառավարության համար. նրանք ստանում են շատ ցածր աշխատավարձ և վճարում են քիչ կամ ընդհանրապես չեն վճարում հարկեր՝ աշխատելով գորշ գոտում։ Շատերը ստանում են սոցիալական ապահովության նպաստներ, որոնք օրինական կերպով պայմանավորված են Միացյալ Նահանգներում ծնված իրենց երեխաների հաշվին: Ենթադրվում է, որ անօրինական միգրանտների տնային տնտեսությունների 59%-ը ստանում է նպաստ, մինչդեռ ԱՄՆ քաղաքացի տնային տնտեսությունների միայն 39%-ն է ստանում նպաստ: Յուրաքանչյուր անօրինական միգրանտի համար ԱՄՆ բյուջեն ծախսում է 68,000 դոլար իր կյանքի ընթացքում:

Միգրացիոն խնդրի վերաբերյալ նախագահի թեկնածուների ծրագրերը բավականին լրջորեն տարբերվում են. Թրամփը միշտ հանդես է եկել ներգաղթի և զանգվածային արտաքսումների սահմանափակման օգտին, նա կոչ է անում վտարել մոտ մեկ միլիոն միգրանտի Միացյալ Նահանգներից։ Ակնկալվում է, որ Հարրիսը, ընդհակառակը, կպաշտպանի միգրանտներին և Միացյալ Նահանգների ոչ սպիտակամորթ բնակչության շահերը՝ Դեմոկրատական կուսակցության ավանդական քաղաքականությանը համապատասխան։

Աշխարհաքաղաքական հարցեր և ՌԴ

Շատ վերլուծաբաններ կարծում են, որ ո՛չ Հարրիսին, ո՛չ Թրամփին չի հաջողվի արմատապես բարելավել Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի լարված հարաբերությունները։ Հարրիսը կոշտ դիրքորոշում է որդեգրել Մոսկվայի դեմ, և Թրամփը, չնայած Պուտինին վկայակոչելուն, իր նախագահության ընթացքում ընդգրկուն պատժամիջոցներ էր սահմանել Ռուսաստանի դեմ:

Այդուհանդերձ, ենթադրելի է, որ Թրամփը կարող է առավել նախընտրելի լինել Կրեմլի ղեկավարությունից, քանի որ նա առավել «հեղինակավոր» է:

Հարրիսը խոստացել է աջակցել Ուկրաինային և ակնկալվում է, որ կպահպանի Բայդենի վարչակազմի ռազմական և տնտեսական օգնությունը Կիևին, եթե նա հաղթի, մինչդեռ Թրամփը ակնարկել է հակամարտությունը դադարեցնելու ցանկության մասին՝ հնարավոր է՝ թեթևացնելով հակառուսական պատժամիջոցները:

2022 թվականին՝ Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինա լայնամասշտաբ ներխուժումից ի վեր, Միացյալ Նահանգները Կիևին տրամադրել է մոտ 60 միլիարդ դոլարի զենք և այլ օգնություն: ԱՄՆ-ում էլ ոչ բոլորն են գոհ նման ծախսերից։ 

Մինչդեռ Հարրիսը բացահայտ քննադատել է Ռուսաստանին մարդու իրավունքների խախտումների համար, մասնավորապես, ռուս ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի բանտում մահվան կապակցությամբ: Նա նրա մահն անվանել է «Պուտինի դաժանության լրացուցիչ ապացույց»: Սակայն Թրամփը, մեկնաբանելով ռուս ընդդիմության առաջնորդի մահը, ակնարկել է օրենքի հետ կապված վերջինիս սեփական խնդիրները՝ առանց մեղադրանք առաջադրելու ՌԴ նախագահին։

Թրամփի ընտրությունը, ըստ վերլուծաբանների, անխուսափելիորեն հակամարտություն կառաջացնի ՆԱՏՕ-ի ներսում, քանի որ նա արդեն կասկածի տակ է դրել Ամերիկայի պատասխանատվությունը՝ պաշտպանելու դաշնակիցներին, որոնք չեն կարողանում կատարել պաշտպանական ծախսերի նպատակները:

Կամալա Հարիսը տրամագծորեն հակառակ դիրքորոշում ունի. նա ասել է, որ ԱՄՆ-ի հավատարմությունը ՆԱՏՕ-ին «երկաթե է»:

Միջուկային համաձայնագրերը Ռուսաստանի համար ևս մեկ զգայուն ոլորտ են, քանի որ «Նոր ՍՏԱՐՏ»՝ ԱՄՆ-ի և Մոսկվայի միջև միջուկային սպառազինության վերջին պայմանագրի ժամկետը լրանում է 2026 թվականին: Ակնկալվում է, որ Հարիսը կաջակցի դրա երկարաձգմանը՝ Բայդենի քաղաքականությանը համապատասխան: Սակայն Թրամփը, հիշում ենք, նախկինում դուրս էր եկել Միջին հեռահարության միջուկային ուժերի մասին պայմանագրից (INF), որը ստորագրվել էր Խորհրդային Միության հետ դեռևս 1987 թվականին՝ նշելով, որ կցանկանար միջուկային զենքի վերաբերյալ նոր պայմանագիր կնքել, այդ թվում՝ Ռուսաստանի և Չինաստանի։

Մինչ ամերիկացիները պատրաստվում են կատարել իրենց քաղաքական ընտրությունը, Կրեմլը սպասում է, թե արդյոք հաղթողը կփոխի ԱՄՆ քաղաքականությունը Ուկրաինայի, ՆԱՏՕ-ի կամ միջուկային զենքի վերաբերյալ համաձայնագրերի նկատմամբ: