Կառավարության հավանությանն արժանացած ներդրումային ծրագերի ճակատագիրը մշուշոտ է

ՀՀ տարածքային կառավարման եւ զարգացման նախարարությունը վերջապես հրապարակեց ներդրումային ծրագրերի մի ցանկ, որը արժանացել է կառավարության դրական եզրակացությանը:

Ցանկում ներառված է 44 ծրագիր 5 մարզերից:  Սրանք հենց այն ծրագրերն են, որոնք ներկայացվել են ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանի գլխավորությամբ իրականացված աշխատանքային այցերի ժամանակ:  Ներկայացված ծրագրերը իրականություն դառնալու համար անհրաժեշտ է մոտ 350 միլիոն դոլար: Բայց խնդիրը ոչ այնքան փողն է, որքան այն մեխանիզմները, թե ինչպես պետք է տվյալ ծրագրերը ներկայացրած գործարարները ստանան այդ փողը, ով պետք է գնահատի ծրագրերի ռիսկայնությունը եւ այլն:

Նախ մի քանի խոսք ներկայացված ծրագրերի մասին:  Ծրագրերը բազմազան են, տնտեսության գրեթե բոլոր ճյուղերից: Արագածոտնի մարզում հավանության են արժանացել, օրինակ, չորանոցային տնտեսություն հիմնելու ծրագիր, էկոթաղամաս Սաղմոսավանում, Տեղեր գյուղում քոթեջային հանգստյան տուն, Ոսկեվազում` գինու գործարանի ընդլայնում:   

Շիրակի մարզում հավանության արժանացած ծրագրերից են կտավատի ձեթի արտադրությունը, «Բասեն» հյուրանոցային համալիրի կառուցումը, Բանդիվանում սպանդանոցի ստեղծումը: Գեղարքունիքի մարզում հավանության է արժանացել պանրի գործարանի կառուցումը Վարդենիսում, Լճաշենում՝ կաթի վերամշակման գործարանը, շինշիլաբուծական ֆերման եւ այլն: Տավուշի մարզում հավանության են արժանացել մասնավորապես արեւածաղկի ձեթի արտադրությունը, չորանոցի կառուցումը, դեղաբույսերի հավաքման կոոպերատիվի ստեղծումը, պտղի տնկարանը, պահածոների մի քանի գործարանների կառուցումը...: Վայոց ձորում կառավարությունը հավանություն է տվել այծի կաթի վերամշակման ծրագրերին, արեւային ջերմատան կառուցմանը, զբոսաշրջային հնարավորությունների ընդլայնման ներդրումային ծրագրին եւ այլն:

Ինչ ծրագրեր են դրանք, ովքեր են ներկայացրել, բնականաբար՝ ցանկը այդքան մանրամասնեցված չէ: Այդուհանդերձ բոլորովին պարզ չէ, թե ինչպես պետք է իրականացվեն այդ ծրագրերը: Այնպես չէ, որ փող չկա: Փող շատ կա: Կա բանկերում, կա պետական բյուջեում, ի վերջո կա օտարերկրյա պոտենցիալ ներդրողների մոտ եւ այլն: Խնդիրը այդ եղած փողը ծրագրի մեջ ներդնելու մեխանիզմի մասին է: Տեսականորեն մեխանիզմը հետեւյալն է: Կան ինչ-որ նախնական պայմաններ, որոնց բավարարելու դեպքում ծրագիրը ուղարկվում է ճյուղային նախարարություններ եւ կենտրոնական բանկ, քննարկվում է վարչապետին կից հարթակում: Հավանության արժանանալու դեպքում հանձնարարվում է ճյուղային գերատեսչություններին դրանք ավելի մանրամասն ու գործնական քննարկել ու դարձնել այնպիսին, որ բանկերը դրանց իջեցված տոկոսադրույքով վարկեր տան:

Սա՝ տեսականորեն: Ինչ կլինի գործնականում: Եթե գործը հասնելու է բանկերին, ապա այստեղ ամեն ինչ հասկանալի է: Բանկը իր ռիսկը ապահովագրելու է գրավով ու վարկ տա: Առավելությունը կարող է լինել միայն ցածր տոկոսադրույքը: Իսկ եթե գրավ չկա, ապա վարկն էլ չի լինի: Բանկերի համար բոլորովին նշանակություն չունի, թե տվյալ ծրագրին կառավարությո՞ւնն է հավանություն տվել, թե՞ Միացյալ ազգերի կազմակերպությունը: Բանկի համար կարեւոր է, որ ինքը իր վրա ռիսկ չվերցնի, եւ դա բնական է: Թե որքանով հավանության արժանացած ծրագիր ունեցող գործարարին կբավարարեն իրեն առաջարկվող վարկի ցածր տոկոսները, դժվար է ասել: Բայց տվյալ գործարարը կարող է այդ ծրագիրը իրականացնել միայն այն դեպքում, եթե ունի գրավ, բայց նախկինում իրեն առաջարկվող վարկը բարձր տոկոսով էր: Եթե նախկինում իրեն առաջարկում էին, ասենք, 14 տոկոսով ու իրեն ձեռնտու չէր, եւ հիմա կառաջարկեն 12 տոկոսով ու ձեռնտու կլինի, ապա կարող ենք ասել, որ ծրագիրը կիրականանա: Ինչ- որ բան հուշում է, որ կառավարության հավանությանը արժանացած այս ծրագրերը նման խնդիր չունեն եւ վարկի 1-2 տոկոսով էժան լինելը չի բերելու այդ ծրագրերի իրականացմանը:

Մյուս տարբերակն այն է, որ պետությունը ֆինանսավորի կամ համաֆինանսավորի այս ծրագրերը: Բայց սա կոռուպցիայի մի անհատակ հոր է: Ինչ-որ մի չինովնիկ պետական բյուջեից պետք է հատկացում անի ինչ-որ գործարարի: Թերեւս հասկանալի է, թե դա ինչով կավարտվի: Եթե ոչ սկզբնական փուլում, ապա հետո այդտեղ մեծ փողեր «կկորչեն»:

Հաջորդ տարբերակն այն է, որ պոտենցիալ ներդրողները՝ թե՛ ներքին, թե՛ օտարերկրյա, հետաքրքրվեն կառավարության հավանությանը արժանացած ծրագրերով ու իրենց ռիսկի հաշվին ներդրումներ անեն դրանցում: Այդ դեպքում հարց է առաջանում, թե ինչու են Հայաստանում վերջին տարիներին սահուն նվազում ներդրումները: Ի՞նչ է պատահել, ներդրողները ծրագրերի տեղը չգիտեի՞ն: Իհարկե գիտեին, եւ ներդրողներին պետք են ոչ թե հավանություններ, այլ բիզնեսի համար շահավետ միջավայր: Եթե այդ միջավայրը չկա, կառավարությունը կարող է ծրագրերը եռակի հավանության արժանացնել:  Դա արդյունք չի տալու: Եթե կառավարությունը կարողանա բարելավել բիզնես միջավայրը, ապա առանձին ծրագրեր հավանության արժանացնելը կարող է պարզապես լրացուցիչ խթան հանդիսանալ եւ ընդամենը:  

Ներկայացված ծրագրերը, պարզվում է, նոր չեն: Նման եզրահանգման կարելի գալ ՓՄՁ ՁԱԿ նախկին տնօրեն Վարազդատ Կարապետյանի` երեկ սոցիալական ցանցում արված մի գրառումից: «Չանդրադառնամ այս ծրագրերի ծեծված ու անհաջողակ լինելուն (սրանց մասին արդեն խոսում են տասը տարի, բայց որ գործողություն չկա, ուրեմն դրանք սնանկ են ի սկզբանե...»,- նշել է Կարապետյանը, որը ի պաշտոնե ժամանակին զբաղված էր հենց նմանատիպ ծրագրեր ուսումնասիրելով:

Ինչեւէ, առաջիկայում պարզ կդառնա, թե կառավարությունը բացի ծրագրերը հավանության արժանացնելուց՝ ինչ գործուն մեխանիզմներ է մշակել այդ ծրագրերը գործնականում կյանքի կոչելու համար: Պետք է նկատել, որ առնվազն այն էներգետիկան, որ կա այս ծրագրերի շուրջ, կարող է որոշակիորեն մթնոլորտ փոխել: