Դանդաղ գործողության իշխանություն. Լիլիթ Ավագյանի հոդվածը

2008 թ. մարտի 1-ից հետո, երբ իշխանությունները կրակ բացեցին ցուցարարների վրա՝ սպանելով տասը մարդու, հնարավոր չէ մոռանալ, թե  ապրիլի 9-ին ինչ պայմաններում տեղի ունեցավ Սերժ Սարգսյանի երդման արարողությունը: Այդ օրը Ազատության հրապարակն ու դրան հարող փողոցները մեծ շառավղով փակված էին, փոխարենը բաց էին Բաղրամյան պողոտայի հետիոտնի համար նախատեսված մայթեզրերը: ՀՀ նախագահի նստավայրի բակում մի քանի արարողություն էր նախատեսված` մեքենաների մեջ պետք է տեղադրվեին Վեհամոր ավետարանը, ՀՀ պետական դրոշը, Սահմանադրության մայր օրինակը: Դրանք հատուկ պատիվներով պետք է տեղափոխվեին «դեպքի վայր»:

Ավելի ուշ Սերժ Սարգսյանն իր տիկնոջ հետ պետք է գար նախագահի նստավայր, ուր հետաքրքրասեր քաղաքացին կարող էր սեփական աչքով տեսնել այս իրադարձությունը: Սակայն Բաղրամյան պողոտայում մարդիկ չկային: Այսինքն` հատուկ այդ արարողության ականատեսը լինելու ցանկություն ցուցաբերած քաղաքացիներ չէին գնացել անգամ այնտեղ, որտեղից առանց խոչընդոտի կարելի կլիներ հետեւել թույլատրված տեսարաններին: Բայց տեղի էր ունեցել կարեւոր մի իրադարձություն՝  մայրաքաղաքի բնակիչները բոյկոտել էին պաշտոնամուտի միջոցառումը:

Արարողությանը հեռուստացույցով հետեւող քաղաքացիները կհիշեն կադրում երեւացող  պատահական անցորդներին, որոնք այդ պահին, երթուղային տաքսիների չաշխատելու պատճառով, ստիպված էին քաղաքի կենտրոն հասնել ոտքով:

Ու 2008-ի ապրիլի 9-ի այդ օրը ամենատպավորիչը երդվելու նպատակով դեպի օպերայի դահլիճ շտապող Սերժ Սարգսյանի հարեւանությամբ նրան զուգահեռ սավառնող ցելոֆանե տոպրակն էր: Ու դիպլոմատը ձեռքին՝ մոլորված մի մարդ, որն անվերջ կադրում էր հայտնվում:

Եվ նրա մեկուսացումը ՀՀ քաղաքացիներից տեւում է արդեն տասը տարի: Եվ դեռ, որքան հասկանում ենք, երկար կտեւի...

Մարտի 1-ի իրադարձություններից անցել է տասը տարի: Հանցագործությունը բացահայտված չէ: Տասը մարդկանց սպանողներից գոնե մեկի անունը հայտնի չէ:

Ցեղասպանության տարելիցներին երկրի բարձրագույն իշխանավորները կրկնում են նույն միտքը.  «Այն, ինչ տեղի ունեցավ նախորդ դարասկզբին, հանցագործություն էր ողջ մարդկության դեմ: Հայերի կոտորածը մի ցավ է, որը, այսպես թե այնպես, անդրադարձել է յուրաքանչյուր հայ ընտանիքի ճակատագրին, սակայն պետք է հետեւություններ անել, դաս քաղել ցեղասպանությունից եւ անել այնպես, որ նման բան այլեւս տեղի չունենա»:

Երբ ՀՀ ղեկավարը հետաքրքրված է, որ ցեղասպանությունը դատապարտվի այլ ազգերի կողմից, որպեսզի «էլ երբեք չկրկնվի», հետաքրքրվա՞ծ է, որ նույն հիմնավորմամբ դատապարտվեն Մարտի 1-ի մեղավորները, որ նման հանցանք չկրկնվի:

Թե՞ դա պարզ ակնարկ է, որ Մարտի 1-ը կարող է տեղի ունենալ օրացույցի ցանկացած օր, եթե փողոց դուրս եկածների թիվը իշխանությունների համար վտանգավոր լինի: Ինչպես եղավ 2016-ի հուլիսի 19-ին, ապա նաեւ հուլիսի 29-ի լույս 30-ի գիշերը Սարի թաղում, երբ ոստիկանությունն անհամաչափ ուժ կիրառեց ցուցարարների նկատմամբ: Մարդկանց անխնա հարվածող, արյունլվա անող ոստիկանները, որոնք, կադրերը կան, հարձակումից առաջ ինչ-որ բան էին կուլ տալիս:

Ի դեպ, լրագրողների հարցերին՝ ի՞նչ էին կուլ տալիս ոստիկանները, դրանք հոգեմետ հաբե՞ր էին..., ոստիկանությունը հերքեց. հերքեցին փաստը, թեեւ տեսագրություններում պարզ երեւում էր՝ ինչպես են քաղաքացիական հագուստով ոստիկանները, բոլորը՝ մի մարդու պես, կուլ տալիս ինչ-որ հաբ...

Տեսանկարահանված էր, ընդ որում, հարյուրավոր տեսախցիկներով, նաեւ Մարտի 1-ը: Սակայն, միեւնույն է, իրավապահները ոչինչ պարզել չեն կարող: Չեն ուզում եւ պրոֆեսիոնալիզմի պակասի պատճառով՝ չեն էլ կարող համադրել փաստերը: Ինչպես դա երեկ ԱԺ-ում, «2008թ. մարտի 1, 2-ի իրադարձությունների վերաբերյալ» խորհրդարանական լսումների ժամանակ արեց  տասը զոհերից մեկի՝ Գոռ Քլոյանի հայրը՝ Սարգիս Քլոյանը. «Երեք քաղաքացի զոհվել են չերյոմուխայից` ուղիղ նշանառությամբ։ Չորս ոստիկանի մոտ է եղել այդ զենքը։ Մենք գիտենք այդ ոստիկանների անուն-ազգանունները։ Նրանք չեն քննվել, բարձրաստիճան պաշտոնյաները նույնպես, անմիջական կատարողները։ ՀՔԾ-ն քննում է միայն շարքային քաղաքացիներին»։ 

Ժամանակի ընթացքում բոլոր այս իրադարձությունները կորցնում են իրենց հանդեպ հետաքրքրությունը: Երբ նույն թեմայով սկսում են ամիսներով, տարիներով ջուր ծեծել, այն դադարում է հետաքրքիր ու ակտուալ լինել, եւ հասարակությունը ենթագիտակցորեն պատրաստվում է տվյալ խնդրի ցանկացած հանգուցալուծմանը, միայն թե չտեսնի կամ չլսի մահու չափ ձանձրացրած նույն մտքերը, նույն գնահատականները, նույն դեմքերին։ Այդպես «հաջողվեց» հասարակության հետաքրքրությունների շրջանակից դուրս դնել նաեւ հոկտեմբերի 27-ի սպանություններն ԱԺ-ում։

Որեւէ ակնկալիք չկա, որ իշխանությունը կփորձի բացահայտել Մարտի 1-ի հանցագործությունը: Ժամանակին ԱԺ-ում ձեւավորվեց  Մարտի 1-ի իրադարձությունները քննող, սիզիֆյան աշխատանքի սիրահար մի հանձնաժողով, որը չկարողացավ անգամ  պարզել՝ իրավաչա՞փ էին իրավապահների գործողությունները, թե՞ ոչ։

Եվ հանցագործությունը բացահայտելու հասարակական ակտիվ պահանջ էլ չկա, եթե անկեղծ լինենք: Ժամանակ առ ժամանակ հասարակությանը զբաղեցնում են տարբեր փայլփլուն իրադարձություններով կամ մարդկանցով: Հիմա հասարակությանը ներկայացված է պարոն՝ Մեծ Բրիտանիայից,  որն իր ներկայանալի մոդելով փոխարինելու է վարչապետ Կարեն Կարապետյանին.   կարողանում է նրա նման իր վրա սեւեռել  մարդկանց ուշադրությունը: 

Այնքան դիպուկ օրինակ կա.  Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գերմանացիները շատ մտահոգ էին` իմանալով, որ անգլիացիներն աշխատում են հատուկ ռադիոլոկացիոն սարքավորումների վրա, որոնցով կարելի է հայտնաբերել ու ոչնչացնել թշնամու ինքնաթիռները: Գերմանացիները գտան միջոցը.  թշնամական նախագծային այդ բյուրո գործուղեցին իրենց գործակալ գիտնականներին, որոնք այնպես, իմիջիայլոց, սեղաններին թողեցին մի քանի գլուխկոտրուկներ: Անգլիացի գիտնականները մի քանի շաբաթ կորցրին հետաքրքրությունը լոկատորների հանդեպ: Ինչը եւ նրանցից պահանջվում էր: