Անլիբերալ ժողովրդավարությունից՝ սահմանադրական լիբերալիզմ

1997 թ. հնդկական ծագմամբ ամերիկացի քաղաքագետ, լրագրող Ֆարիդ Զաքարիան Foreign Affairs ամսագրում առաջին անգամ օգտագործեց «անլիբերալ ժողովրդավարություն» եզրույթը: «Անլիբերալ ժողովրդավարության վերելքը» հոդվածում նա անդրադառնում է նորաստեղծ ժողովրդավարությունների խնդրին՝ արդյոք ինչո՞ւ են դրանք Արեւմուտքի համար անհասկանալի: Խնդիրը, ըստ Զաքարիայի, նրանում է, որ տասնյակ տարիներ շարունակ արեւմտյան երկրները սովոր են «ժողովրդավարություն» ասելիս հասկանալ «լիբերալ ժողովրդավարություն», իսկ նորաստեղծ երկրները, որոնք որդեգրում են համաշխարհային ժողովրդավարական գաղափարները, առանց համապատասխան պատմական ճանապարհի:

2003 թ. լույս տեսավ արդեն նրա գիրքը՝ «Ազատության ապագան. անլիբերալ ժողովրդավարությունը տանը եւ դրսում»: Գրքում նա զարգացնում է հոդվածում տեղ գտած մտքերը եւ եզրակացնում, որ հավատը ժողովրդավարության՝ որպես աշխարհը բարելավելու գործիքի հանդեպ կարող է համեմատվել միայն համաշխարհային կրոնների նկատմամբ ունեցած հավատի հետ: Այդուհանդերձ, Զաքարիան հավատացած է, որ ժողովրդավարությունն ընդամենը քաղաքական գործընթացների կազմակերպման ձեւ է, ոչ թե բովանդակային երեւույթ: Այս առումով անլիբերալ ժողովրդավարությունը մեծ հետաքրքրություն է առաջացնում հայաստանյան թե՛ սովորական դարձած լճացման տեսանկյունից, եւ թե՛ երեկ ստեղծված, ըստ էության, նոր իրավիճակի տեսանկյունից:

Զաքարիան պնդում է, որ ժողովրդավարական ղեկավարումն անպայման չէ, որ արդար է, այսինքն միայն ժողովրդավարական գործընթացները բավարար չեն կարգերի լիբերալ լինելու եւ քաղաքացու ազատություններն ապահովելու համար: Որպես երկու հակադարձ օրինակ նա բերում է Սինգապուրը եւ Հարավսլավիան: Սինգապուրը ժողովրդավարական պետություն չէ, սակայն դա չի խանգարում նրան լինել լիբերալ իրավական պետություն: Հարավսլավիայի ֆորմալ ժողովրդավարությունը չխանգարեց, որպեսզի դրանում ձեւավորվի ավտոկրատական վարչախումբ Միլոշեւիչի գլխավորությամբ, որը հանգեցրեց էթնիկ զտումների եւ քաղաքացիական պատերազմի:

Վերլուծելով ժամանակակից ժողովրդավարությունները, հեղինակը գալիս է եզրակացության, որ ոչ թե ժողովրդավարական, այլ հանրապետական համակարգերի մեջ է թաքնված ներկայիս համատարած խնդիրների լուծումը: Այս առումով, տվյալ եզրակացության սահմաններում է նաեւ Հայաստանի Հանրապետությունը: Այլ կերպ ասած, մեր երկրում գլխավոր խնդիրը ոչ թե համընդհանուր ընտրության իրավունքի (չ)իրացումն է, այլ իշխանության ճյուղերի հստակ բաժանումը, զսպումների եւ հակակշիռների մեխանիզմի առկայությունը եւ ներկայացվածության որոշակի աստիճանի ապահովումը` անպայման չէ ուղիղ կամ համընդհանուր ընտրության ճանապարհով:

Զաքարիայի կարծիքով, ներկայիս արեւմտյան արժեքները (խոսքը պետական համակարգի մասին է) սկիզբ են առնում ոչ թե հին հունական ժողովրդավարությունից, որը ենթադրում էր անձի ենթակայությունը հանրության շահին, այլ հռոմեական հանրապետությունից, որով նախատեսվում էր հավասարություն օրենքի առջեւ:

Իր աշխատությունում Զաքարիան, որպես ներկայիս ամենաօպտիմալ կառավարման ձեւ ներկայացնում է լիբերալ, սակայն «ոչ այդքան ժողովրդավար» հասարակություն մոդելը: Այսինքն, քաղաքական համակարգը պետք է հիմնվի ժողովրդավարական սկզբունքների վրա, սակայն չի կարելի դա անել լիբերալիզմի հաշվին: Զաքարիան սահմանում է այդ կառավարման ձեւը որպես սահմանադրական լիբերալիզմ: Հենց սա է, հեղինակի կարծիքով, Եվրոպական կառավարություններին բնորոշող հատկանիշը: Օրենքների հստակ կիրառումն է բերել նրան, որ ժողովրդավարությունը դարձրել է արեւմտյան աշխարհի սահմանադրականության հաջող լրացումը:

Ինչ վերաբերվում է Հայաստանին, ապա հարկ է նշել, որ մեր ժողովրդավարական երկիր լինելը ոչ մի կերպ չի խանգարում կոչվել կիսակոնսոլիդացված ավտորիտար պետություն՝ ըստ հեղինակավոր Freedom House-ի վերջին զեկույցի: Այսինքն, մենք էլ ենք դասվում անլիբերալ ժողովրդավարությունների թվին:

Հայաստանում ժողովրդավարությունը մեծապես պայմանավորված է համընդհանուր ընտրության իրավունքով: Սա հենց այն կետն է, որը երբեմն թյուր եւ անընդունելի կարծիքների տեղիք է տալիս, թե արդյո՞ք արժի ընտրության իրավունք տալ մարդկանց, ովքեր ոչ միայն չեն գիտակցում իրենց քվեի անգին լինելը, այլեւ վաճառում են այն ֆիքսված գնով: Այն մարդկանց, ում թվում է, թե ժողովրդավարությունը սեփական բռնապետերին ընտրելու իրավունքն է: Այսինքն, նրանք ընտրում են ինչ-որ մեկին եւ մինչեւ հաջորդ ընտրություններ այլեւս տեր չեն իրենց քվեին եւ ցանկություն ու, միգուցե, բավարար գիտելիք չունեն երկրի կառավարմանը մասնակցելու համար:

Մեր պետական կառավարման հիմքում առկա են մի շարք փոխառություններ, իսկ նոր օրենքների եւ նորմերի հիմնավորում հաճախ բերվում են «այլ երկրների օրինակները»: Այդ երկրներից օրինակ վերցնելիս, հաշվի չեն առնվում հայ իրականության հետ դրանց ունեցած ընդհանրություններն ու տարբերություները. դրանք ուղղակի պարպվում են մեր իրականությունում:

Հայաստանում իրոք լիբերալ ժողովրդավարություն ստեղծելու ամենաօպտիմալ տարբերակը վերոնշյալ սահմանադրական լիբերալիզմն է՝ պետականաշինության գործում հանրապետության յորաքանչյուր քաղաքացու եթե ոչ պարտադիր, ապա գոնե խրախուսվող մասնակցությամբ: Սակայն նման քաղաքացի ունենալու համար անհրաժեշտ է, որ նա որոշակի ճանապարհ անցնի՝ թրծվի, պայքարի իր իրավունքների համար և հաղթի:

Տպել
3273 դիտում

Հայաստանն ԱՄՆ-ի ու Եվրամիության հետ անվտանգային հարցեր չի քննարկելու. Ստանո

Ինչո՞ւ ադրբեջանական լրատվամիջոցը չի հրապարակել Արայիկ Հարությունյանի հետ հարցազրույցը

Ամերիաբանկը ճանաչվել է 2024 թ-ի լավագույն բանկը Հայաստանում ըստ Global Finance ամսագրի

«Վանաձոր» ՔԿՀ-ի 17 ծառայողի նկատմամբ կիրառվել է կարգապահական տույժ

«Crocus City»-ի գործով Տաջիկստանում ձերբակալվել է 9 մարդ

Տեղի է ունեցել ՀՀ պաշտպանության նախարարին կից կոլեգիայի նիստ (լուսանկարներ)

Շիրակում գործում է պետական ծառայությունների անվան տակ գործող ինքնակոչների խումբ. Կարեն Սարուխանյանը զգուշացնում է

Ալեքսեյ Սանդիկովը կգործուղվի Մոսկվա

Ծանրամարտի աշխարհի առաջնությունը տեղի կունենա Երևանում. Հայաստանի հայտը ճանաչվել է լավագույնը

ԱԺ պատգամավորները կգործուղվեն Բեռլին

5 հայ ծանրորդ կմեկնի Թայլանդ՝ մասնակցելու վարկանիշային աշխարհի գավաթին

Հայաստանում տեղումների դադար է, ջերմաստիճանը կբարձրանա 8-10 աստիճանով

«Հայաստանի հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդիչ ցանց»-ի տնօրենը հրաժարականի դիմում է ներկայացրել

200 եվրո՝ 200 հազար դրամի փոխարեն. առցանց անմաքս առևտրի շեմը ենթարկվել է փոփոխության

Սյունիքի մարզում դատավոր է նշանակվել

Իրավապահները խուզարկում են Ժիրայր Սեֆիլյանի ու «Բևեռ»-ի մյուս անդամների բնակարանները

Նոր Նորքի ոստիկանական բաժին ներխուժելու դեպքի շրջանակում խուզարկություն է անցկացվում ավելի քան 40 վայրում

Հորը ծեծելու, հարևանուհիներից մեկին սպանելու համար մեղադրվող տղամարդը հաշվառված է եղել հոգեկան առողջության կենտրոնում

Երևանում թմրամոլության և ապօրինի թմրաշրջանառության մի շարք դեպքեր են բացահայտվել (տեսանյութ)

Մարտի 30-ից 11 բանկի քարտապան կարող է օգտվել կենսաթոշակի և նպաստի հետվճարի ծրագրից. որոնք են դրանք

«Երևան ավտոբուս» ընկերության տնօրենն աշխատանքից ազատման դիմում է ներկայացրել

Զատկին ընդառաջ ՍԱՏՄ-ը վերահսկողական միջոցառումներ է իրականացնում ձվի շուկայում

Միաժամանակ մի քանի հոդվածով հետախուզվող տղամարդը ներկայացել է ոստիկանության բաժին

Կարեն Գիլոյանը հետևել է հեծանվուղու և մարզադպրոցի կառուցման աշխատանքներին

Գևորգ Պապոյանը Կորեայի ԱԳ փոխնախարարին ներկայացրել է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը

Փորձ է արվել Աբու Դաբիից Հայաստան ներմուծել առանց հայտարարագրման բջջային հեռախոսներ

Ինչ թեմայի շուրջ է կենտրոնանալու Բրյուսելում ԱՄՆ-Հայաստան-ԵՄ հանդիպումը. Միլլերը մանրամասներ է հայտնել

Երբ է սպասվում դեղձենու մասսայական ծաղկումն Արարատյան դաշտում

«Քո կառուցած շենքից տեսանելի է իմ տան անցուդարձը». Գագիկ Բեգլարյանը սպառնացել, հայհոյել է «Կապիտալ պլյուս»-ի տնօրենին

Առաջիկա շաբաթներին հնարավոր հարձակման մասին խոսակցությունները չափազանցված են. Սարգսյանը մանրամասնել է

Խուզարկել են գնդապետ Վոլոդյա Ավետիսյանի տունը, առգրավել համակարգիչ, տեսախցիկներ

Հայաստանն արգելափակել է Վլադիմիր Սոլովյովի հաղորդումների հեռարձակումը ՀՀ տարածքում

Թթուջուր-Նավուր ավտոճանապարհը բոլոր տեսակի տրանսպորտային միջոցների համար փակ է

Լեհաստանը զորքեր կուղարկի Ֆրանսիա

Երևանում թալանել են «Տոյոտա Երևան»-ի վաճառքի բաժնի ղեկավարի «Տոյոտա»-ները

Ոչ միայն դեղերը, այլև վիտամինները, սննդային հավելումները պետք է պահվեն երեխաների համար անհասանելի վայրում. ԱՆ

Այրվել է վագոն-տնակ՝ ներսում եղած իրերով

Ֆրանսիայի հետախուզական ծառայությունները խորհուրդ են տալիս չեղարկել Օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը

Երևանի և 2 մարզի որոշ հասցեներ մի քանի ժամով կհոսանքազրկվեն

Բախվել են «Նիսսան» և «ՎԱԶ» մակնիշի ավտոմեքենաներ