Թուրքիան միջնո՞րդ. ռուս-ուկրաինական ճգնաժամի նոր փուլը

Նոյեմբերի 25-ին Կերչի նեղուցում ռուսական եւ ուկրաինական նավերի մասնակցությամբ միջադեպի վերաբերյալ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեբ Թայիփ էրդողանը հեռախոսազրույցներ է ունեցել Ուկրաինայի եւ Ռուսաստանի նախագահներ Պյոտր Պորոշենկոյի եւ Վլադիմիր Պուտինի հետ: Ընդ որում, Ուկրաինայի նախագահի հետ հեռախոսազրույցը տեղի է ունեցել Պորոշենկոյի նախաձեռնությամբ, իսկ Պուտին-Էրդողան հեռախոսազրույցը՝ թուրքական կողմի:

Պորոշենկոյի հետ խոսակցության ընթացքում, համաձայն ուկրաինական աղբյուրների, Էրդողանը դատապարտել է ՌԴ ագրեսիվ գործողությունները Կերչի նեղուցում: Պորոշենկոն իր հերթին կոչ է արել Թուրքիայի նախագահին ուժեղացնել ճնշումը Ռուսաստանի վրա՝ ուկրաինական նավերը եւ դրանց անձնակազմերը Ուկրաինային վերադարձնելու նպատակով: Նրանք նաեւ պայմանավորվել են, որ Էրդողանը կբարձրացնի այս հարցը նոյեմբերի 30-ից դեկտեմբերի 1-ը Բուենոս Այրեսում կայանալիք G20-ի գագաթնաժողովի ընթացքում:

Ավելի վաղ Պորոշենկոն ամերիկյան NBC հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հույս էր հայտնել, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը կկարողանա ազդել Պուտինի վրա, որպեսզի վերջինս «դուրս գա Ուկրաինայից», իսկ Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի հրամանատար Իգոր Վորոնչենկոն հայտարարել էր, որ Ուկրաինան պատրաստվում է դիմել Թուրքիային՝ Բոսֆորի նեղուցը ռուսական ռազմական նավերի համար փակելու խնդրանքով:

Բոսֆորի նեղուցի իրավական ռեժիմը կարգավորվում է Մոնտրյոյի 1936 թ. կոնվենցիայով, որով Թուրքիան պարտավորվում է չխոչընդոտել սեւծովյան երկրների ռազմական նավերի նավարկումը, մինչդեռ այլ երկրների ռազմանավերի համար լուրջ սահմանափակումներ կան: Կոնվենցիայով նախատեսվում է նաեւ, որ Թուրքիան կարող է փակել նեղուցը պատերազմող երկրի նավերի համար:

Պորոշենկոյի եւ Էրդողանի հեռախոսազրույցի մասին պաշտոնական տեղեկատվության մեջ չի նշվում այդ խնդրանքի մասին, սակայն եթե այնուամենայնիվ դա տեղի է ունեցել, ապա Թուրքիան իրավական հիմքեր չունի փակելու նեղուցը. Ռուսաստանը դե-յուրե պատերազմի մեջ չէ Ուկրաինայի հետ: Այս առումով հետաքրքրական է գերմանական «Bild» թերթի հետ զրույցում Պորոշենկոյի հայտնած հույսը, որ ՆԱՏՕ-ի երկրները «պատրաստ են իրենց նավերն ուղարկել Ազովի ծով՝ Ուկրաինային աջակցելու եւ անվտանգությունն ապահովելու» համար: Ըստ էության, բացի Թուրքիայից, Բուլղարիայից եւ Ռումինիայից, որեւէ այլ երկրի անգամ փոքր ռազմանավ իրավասու չէ 21 օրից ավելի գտնվել Սեւ ծովում: Խոշոր նավերի մասին խոսք լինել չի կարող:

Ինչ վերաբերվում է Էրդողանի եւ Պուտինի հեռախոսազրույցին, ապա դրա ընթացքում, համաձայն Կրեմլի պաշտոնական տեղեկատվության՝ կողմերը մտքեր են փոխանակել Սեւծովյան տարածաշրջանում անվտանգության եւ կայունության վերաբերյալ՝ «կիեւյան իշխանությունների սադրած միջադեպի համատեքստում»:

Նրանք նաեւ անդրադարձել են սիրիական ճգնաժամին, սեպտեմբերի 17-ին Սոչիում կնքված՝ Իդլիբի իրավիճակի կայունացման մասին հուշագրի կատարմանը եւ կարեւորել Աստանայի եռյակի ջանքերը՝ ուղղված Սիրիայի ճգնաժամի հաղթահարմանը:

Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի նախագահները քննարկել են նաեւ երկկողմ հարաբերությունները, մասնավորապես նոյեմբերի 19-ին Ստամբուլում կայացած հանդիպման արդյունքները:

Հենց վերջին երկու գործոններն են, որ զսպելու են Էրդողանին Բուենոս Այրեսում Պուտինի հետ զրույցի ընթացքում կտրուկ ձեւակերպումներից կամ պահանջներից: Ստեղծված իրավիճակում Թուրքիան կարող է առավելագույնը միջնորդի դեր տանել ռուս-ուկրաինական ճգնաժամի հաղթահարման գործում, այն էլ որոշակի վերապահումներով, քանի որ ի տարբերություն Ուկրաինայի, Ռուսաստանն իրական լծակներ ունի Թուրքիայի նկատմամբ՝ Իդլիբի ապակայունացման եւ «Հարավային հոսք» գազատարի տեսքով:

Կարելի է ենթադրել, որ Թուրքիան, ի հեճուկս Ուկրաինայի մեծ ցանկության, չի խառնվելու ռուս-ուկրաինական ճգնաժամին՝ համենայնդեպս այնքան ժամանակ, քանի դեռ կա Իդլիբի եւ քրդերի խնդիրը: Իրարից հարյուրավոր կիլոմետրեր հեռու գտնվող թեժ կետերն իրականում փոխկապակցված են եւ դրանցից մեկում հավասարակշռության խախտումն անխուսափելիորեն անդրադառնալու է մյուսի վրա:

G20-ի գագաթնաժողովում Էրդողանի կողմից Ազովի «հարցի բարձրացումը», ամենայն հավանականությամբ, համահունչ կլինի նախօրեին Թուրքիայի ԱԳՆ հայտարարությանը, որում արտաքին գերատեսչությունը հայտնում էր, որ պաշտոնական Անկարան «մտահոգված է Ազովի ծովում ստեղծված իրավիճակով եւ կոչ է անում ապահովել ուկրաինական նավերի անխոչընդոտ նավարկումը Կերչի նեղուցով», ինչպես նաեւ կոչ էր անում հարգել միջազգային իրավունքը եւ խուսափել այնպիսի քայլերից, որոնք կարող են սպառնալ տարածաշրջանի խաղաղությանն ու կայունությանը: Այս հայտարարությունը որեւէ կերպ չի հակասում Ռուսաստանի դիրքորոշմանը: Ավելին՝ դրանում տեղ գտած ձեւակերպումները զգույշ են եւ ընդհանուր բնույթի:

Դա զարմանալի չէ, քանի որ Թուրքիան, որը չէր կարող չարձագանքել միջադեպին, բավական տհաճ իրավիճակում է հայտնվել: Մի կողմից ուղղակի լավ հարաբերություններ Պորոշենկոյի հետ, մյուս կողմից՝ իրական եւ որոշ դեպքերում գրեթե կենսական նշանակություն ունեցող համագործակցություն Ռուսաստանի հետ: Ստեղծված իրավիճակում Թուրքիան, ամենայն հավանականությամբ, փորձելու է ամեն կերպ խուսափել Ազովի ճգնաժամում անմիջական մասնակցություն ունենալուց: