Սփյուռքին հաճոյանալիս. ՀՅԴ-ով դեպի մուլատ նախագա՞հ

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի հունվարի 31-ի համարում

Երբ կոալիցիան քաղաքական կոնսենսուսով ընդունում էր սահմանադրական փոփոխությունների նախագիծը, այդ ժամանակ Դաշնակցությունը համաձայնել էր զիջել իր համար սկզբունքային մի քանի դրույթներ՝ երկքաղաքացիության իրավունքը Սահմանադրությամբ ամրագրելու դիմաց։ Աշխատանքային այդ քննարկումների ժամանակ բոլոր պատասխանատու դաշնակցականները միաբերան պնդում էին, թե չի կարելի անտեսել այնպիսի լուրջ կապիտալը, ինչպիսին Սփյուռքն է, ուստի երկքաղաքացիության իրավունքը Սահմանադրությամբ ամրագրելը բխում է առաջին հերթին Հայաստանի քաղաքական, տնտեսական եւ սոցիալական շահերից։

Եւ քանի որ երկքաղաքացիության իրավունքի դեպքում հիմնական վիճահարույց խնդիրը ընտրելու եւ ընտրվելու իրավունքի հարցն էր, բոլոր այդ քննարկումների ժամանակ ՀՅԴ ներկայացուցիչները հրապարակավ հայտարարել են, որ ընտրելու եւ ընտրվելու իրավունք երկքաղաքացիներին չի տրվելու, եւ այդ հարցը ավելի շատ  բարոյական, քան իրավական հարթության վրա պետք է դիտարկել։ Ուստի, քաղաքական պայմանավորվածությունը եղել է այն շրջանակում, որ սահմանադրական փոփոխություններից հետո մշակվող օրենքը բացառելու է երկքաղաքացիների ընտրելու եւ ընտրվելու իրավունքը։ Սակայն Հայ հեղափոխական դաշնակցության մշակած երկքաղաքացիության հայեցակարգում, որն առաջիկա օրերին ներկայացվելու է նա՛խ կոալիցիայի խորհրդին, այնուհետեւ՝ խորհրդարանին, եւ միայն դրանից հետո դրվելու է հասարակական լայն քննարկման, արդեն իսկ խախտված է ձեռք բերված քաղաքական համաձայնությունը։

Ըստ մշակված հայեցակարգի, երկքաղաքացիները, որոշակի կեցության ձեւերի պայմաններում, կարող են ստանալ ընտրելու եւ ընտրվելու իրավունք։ Մասնավորապես, ըստ ՀՅԴ խմբակցության քարտուղար Հրայր Կարապետյանի, եթե ԱՄՆ քաղաքացի մեր հայրենակիցը, որը երկքաղաքացիության օրենքի ընդունումից հետո կարող է ստանալ նաեւ ՀՀ քաղաքացիություն, մեկ տարի կապրի Հայաստանում, ապա նա կստանա ՏԻՄ ընտրություններում ընտրելու իրավունք։ Եթե նա երեք տարի կապրի Հայաստանում, ապա երկքաղաքացին արդեն կարող է ոչ միայն ընտրել, այլ նաեւ իր թեկնածությունն առաջադրել տեղական ինքնակառավարման մարմիններում։ Երեք տարի ՀՀ-ում մշտապես բնակվող երկքաղաքացին իրավունք է ստանում մասնակցել խորհրդարանական ընտրություններին, իսկ հինգ տարվա մշտական կեցությունից հետո նաեւ  առաջադրվել պատգամավորության թեկնածու։

Ինչ վերաբերում է նախագահական ընտրություններին, ապա հինգ տարի մշտապես բնակվող սփյուռքահայը կարող է ընտրել Հայաստանի նախագահին, իսկ տասը տարի մշտապես ՀՀ-ում բնակված երկքաղաքացին կարող է իր թեկնածությունն առաջադրել Հայաստանի նախագահի պաշտոնում։ Այսինքն, ՀՀ քաղաքացու եւ երկքաղաքացու ընտրական իրավունքները Դաշնակցության ներկայացրած երկքաղաքացիության հայեցակարգով, ըստ էության, նույնացվում են։ Հրայր Կարապետյանն, իհարկե, պնդում է, թե հայեցակարգային այդ սկզբունքները մշակելով՝ իրենք որեւէ քաղաքական համաձայնություն չեն խախտում, քանզի այն, ինչ իրենք ներկայացրել են, այդ ամենը դեռ քննարկելի է։ Սակայն մասնավորապես կեցության որոշակի ձեւերի դեպքում երկքաղաքացուն ընտրական իրավունք տալը բավականին հետաքրքիր մեկնաբանություններ կարող է ստանալ ներկայացված հայեցակարգի մեկ այլ դրույթի միջոցով, ըստ որի երկքաղաքացիություն կարող են ստանալ միայն էթնիկ հայերը:

Իսկ ո՞վ իրավունք ունի համարվելու հայ։ Բնականաբար, հայը նա է, ում հայրն ու մայրը հայ են։ Ինչ վերաբերում է խառնածիններին, ասենք՝ օրինակ, չինացու կամ հայի խառնուրդին, ապա այդ խառնուրդը չափահաս դառնալուց հետո ինքը պետք է որոշի իր ազգությունը՝ հա՞յ է, թե՞ չինացի։ Ու եթե, ասենք, նման սուրոգատը որոշի, որ ինքը ուզում է հայ լինել եւ երկքաղաքացիության օրենքի ընդունումից հետո 10 տարի մշտապես բնակվի Հայաստանում, ապա իրավունք է ստանում առաջադրվելու ՀՀ նախագահի թեկնածու։ Եւ եթե պատմական այդ ժամանակահատվածում հայ ժողովուրդը էկզոտիկայի հանդեպ թուլություն ունենա, ապա, շարունակելով ՀՅԴ հայեցակարգի տրամաբանությունը, չի բացառվում, որ 2017 թվականին ՀՀ նախագահ լինի, ասենք, Պարգեւ Վան Չուն Լինը։

Իսկ եթե հանկարծ նման սուրոգատը ծնվի, օրինակ, հայ եւ թուրք ծնողներից, ապա հայտնի չէ, թե մասնավորապես դաշնակները ինչպես են դրա տակից դուրս գալու։ Ինչեւէ, երկքաղաքացիության հայեցակարգի հաջորդ դրույթը վերաբերում է զինապարտության խնդրին։ Ո՞ր երկրի բանակում պետք է ծառայի երկքաղաքացին։ Ըստ Հրայր Կարապետյանի, այդ հարցը միանգամայն կարգավորելի է միջազգային տարբեր կոնվենցիաներով, ինչը արդեն իսկ կիրառվում է տարբեր երկրներում։ Այսինքն, եթե երկքաղաքացիության օրենքի ընդունումից եւ երկքաղաքացիություն ստանալուց հետո քաղաքացին արդեն հասցրել է ծառայել իր առաջին հայրենիքի բանակում, ապա խնդիրը փակվում է, իսկ եթե դեռ չի ծառայել, ապա Դաշնակցության առաջարկած հայեցակարգի համաձայն նա պետք է իր ծառայությունը կրի Հայաստանում։

Բայց, եթե այդ ծառայության անցկացման համար կառաջանան տեխնիկական օբյեկտիվ պատճառներ, ապա, ըստ Հրայր Կարապետյանի, նրանց դեպքում եւս պետք է կիրառել այլընտրանքային զինծառայության մոդելը։ Դա, իհարկե, չի ենթադրում, որ ԱՄՆ-ում բնակվող երկքաղաքացին պետք է գնա եւ Կալիֆորնիայի հայկական ծերանոցում սոցիալական աշխատանք կատարի։ Այլ, ըստ Հրայր Կարապետյանի, նա ընդամենը պետք է զինծառայության ժամկետի ընթացքում պետական տուրք մուծի Հայաստանի Հանրապետությանը։ Հաջորդ կարեւորագույն խնդիրը երկքաղաքացու հարկային պարտավորություններն են։ Երկքաղաքացին իր ո՞ր հայրենիքի առաջ պետք է կատարի ֆիզիկական անձի հարկային պարտավորությունները:

«Երկքաղաքացին պետք է կատարի բոլոր այն հարկային պարտավորությունները, ինչը կատարում են ՀՀ քաղաքացիները։ Երկքաղաքացիները որեւէ այլ արտոնություն, քան ունեն ՀՀ քաղաքացիները, չեն ստանալու։ Միայն այն բարոյական արտոնությունը, որ նրանք նաեւ ՀՀ քաղաքացի են, կարծում եմ, դա լուրջ արտոնություն է»,- ասում է ՀՅԴ խմբակցության քարտուղարը։ Հասկանալի է, որ Դաշնակցության մշակած երկքաղաքացիության այս հայեցակարգը դժվար թե ընդունվի կոալիցիայի մնացած երկու կուսակցությունների կողմից, որովհետեւ ընդամենը վերջերս ավստրիական «Շտանդարտ» թերթին տված հարցազրույցում ԱԺ նախագահ Արթուր Բաղդասարյանն ասել էր, թե ինքը դեմ է սփյուռքահայերին ընտրական իրավունք տալուն, իսկ ՀՀԿ խմբակցության ղեկավար Գալուստ Սահակյանը, մեզանից տեղեկանալով Դաշնակցության մշակած երկքաղաքացիության հայեցակարգի հիմնադրույթներին, շատ անտարբեր նկատեց, թե դա լինելու բան չի։

Ինչ վերաբերում է ՀՅԴ-ին, ապա այդ կուսակցությունը պատրաստվում է իր մշակած հայեցակարգը դնել հասարակական լայն քննարկման։ Կարեւորը աղմուկն է, ու եթե անգամ այդ հայեցակարգն իշխանությունը կրող մնացած քաղաքական ուժերի կողմից մերժվի, ՀՅԴ-ի համար պրոբլեմ չէ. ավելի լավ, նախընտրական այս շրջանում 9 միլիոնանոց Սփյուռքը վերջապես կհասկանա, թե  մայր հայրենիքում ովքե՞ր են իր բարեկամներն ու թշնամիները։

Նաիրա Զոհրաբյան