Գիգանտոմանիա. բռնապետների հետքերով

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի սեպտեմբերի 6-ի համարում

Գիգանտոմանիան, որպես կանոն, հատուկ է բռնապետական երկրներին: Դրանով տառապում էին Հիտլերը, Մուսոլինին, Չաուշեսկուն, Ստալինը եւ այլոք: Հոգեբանները դա բացատրում են թերարժեքության բարդույթով, սեփական դատարկությունը մասշտաբային կառույցներով ու տեսարաններով լրացնելու մղումով: Հայաստանում այժմ արդեն տեսանելի են գիգանտոմանիայի դրսեւորումները, օրինակ` Երեւանի կենտրոնում իրականացվող շինարարությունը: Շինարարությունն իրականացվում է «որքան մեծ, որքան բարձր, այնքան լավ» սկզբունքով: Գեղեցկությունը, ֆունկցիոնալ նշանակությունը, եղած ճարտարապետության հետ ներդաշնակությունը եւ այլ նմանատիպ «մանրուքները» ընդհանրապես էական չեն: Ընդհանուր առմամբ, 5-6 միջին հարկայնություն ունեցող թաղամասերում մեկ էլ ծլում են 18, 20, նույնիսկ 24 հարկանի «բոնբոներկաներ»:

Իհարկե, կոնկրետ Հայաստանում գիգանտոմանիան ունի ոչ միայն հոգեբանական նշանակություն, այլ նաեւ նեղ շահադիտական` որքան մեծ է կառույցը, այնքան շատ բնակարաններ կան այնտեղ վաճառքի, եւ գերշահույթը դառնում է սուպերգերշահույթ: Հայաստանում գիգանտոմանիայի դրսեւորումները, ինչպես ցույց է տալիս իրադարձությունների զարգացումը, շուտով կներառեն նաեւ Երեւանի փողոցները: Մեր տեղեկություններով, Երեւանի քաղաքապետարանում «Այրարատ» կինոթատրոնի խաչմերուկը «կարգավորելու» նախագիծ է պատրաստվում: Ըստ դրա, խաչմերուկը պետք է վերածվի թունելներից ու կամուրջներից բաղկացած կառույցի: Ո՞րն է սրա հիմնավորումը, առայժմ հայտնի չէ: Իսկ հիմնավորում ասվածը այն չէ, թե մեքենաների խցանումները շատ են, եւ իրավիճակը միայն թունելներն ու կամուրջները կփրկեն:

Հիմնավորում ասվածը չափազանց ճշգրիտ հասկացություն է` ժամում անցնում է այսքան մեքենա, յուրաքանչյուր ուղղությամբ` այսքան, ընդ որում` այսքանը թեքվում է աջ, այնքանը` ձախ, հարակից խաչմերուկներն աշխատում են այսինչ ռեժիմով, հետիոտների հոսքը այսինչ հատվածում այսքան է եւ այլն, եւ այլն: Եւ, ի վերջո, ի՞նչ հստակ պատկեր կստացվի կառույցն ավարտելուց հետո: Այս ամենը քաղաքապետարանում չկա: Ամեն ինչ կատարվում է ընդհանուր, մոտավոր պատկերացումների շրջանակներում: Քաղաքապետարանում ընդհանրապես պատկերացում չունեն, թե ինչպիսի իրավիճակ կստեղծվի այդ խաչմերուկում, եթե երթեւեկության կանոնները պահպանվեն, խաչմերուկի մեջ ավտոկայանատեղիներ չլինեն, հասարակական տրանսպորտի կանգառները կարգավորվեն:

Պարզապես ուզում են մեծ շինարարություն անել, ու վերջ: Ի դեպ, հիմնավորումների մասին: Կորյուն-Հերացի-Նալբանդյան-Չարենց խաչմերուկի խնդրին մենք արդեն անդրադարձել ենք: Այստեղ եւս մի հսկայական կառույց է լինելու: Որպեսզի գտնվի այս խաչմերուկի կարգավորման «լավագույն» տարբերակը, քաղաքապետարանը մրցույթ էր հայտարարել: Մրցույթի մասնակիցներին ներկայացված տեխնիկական առաջադրանքի ամբողջ ծավալը կազմել է ընդամենը 15 տող: Քաղաքապետարանը ընդամենը նշել է, որ իր նպատակը այդ հանգույցում «տրանսպորտային միավորումների անարգելք կազմակերպումն է»: Ի՞նչ է սա նշանակում: Ի՞նչ ասել է անարգելք: Ի՞նչ թողունակություն պետք է ունենա հանգույցը: Ի՞նչ գնի սահմաններում պետք է տեղավորվեն մրցույթի մասնակիցները:

Այս եւ բազմաթիվ այլ հարցերին ներկայացված առաջադրանքն ընդհանրապես չի անդրադառնում: Հենց այնպես, ընդհանուր հասկացությունների շրջանակում, անհասկանալի ձեւակերպումներով մի առաջադրանք է` կարգավորեք եւ վերջ: Իսկ ի՞նչ հիմնավորումով հաղթող ճանաչվեց նախագծերից մեկը: Եւ ի՞նչ հիմնավորումով մերժվեցին մյուսները: Օրինակ, Երեւանի գլխավոր ճարտարապետ Սամվել Դանիելյանի գլխավորած մրցութային հանձնաժողովը ոչ մի կերպ չի հիմնավորել, թե ինչո՞ւ է պարտվել խաչմերուկի կարգավորումը ընդամենը 20 հազար դոլարով իրականացնելու հայտ ներկայացրած առաջարկը, մինչդեռ հաղթող է ճանաչվել մոտ 5 միլիոն դոլարանոց նախագիծը: Քաղաքապետարանից այդ հիմնավորումը գրավոր ստանալու մեր փորձերն ապարդյուն անցան:

Հիմնավորումը չի ստացել նաեւ նախագծի հեղինակը, որը մերժեց ստեղծված իրավիճակը մեկնաբանելու մեր խնդրանքը: Տեսականորեն մրցութային հանձնաժողովը կարող է ասել, թե մրցույթի առաջադրանքում նշված է, որ այդտեղ նախատեսվում է «տարբեր մակարդակների վրա տրանսպորտային հանգույց», այսինքն` թունելներով ու էստակադաներով կառույց, իսկ հայտով նախատեսվել է խաչմերուկի` լուսաֆորներով կարգավորում: Բայց այդ դեպքում էլ հանձնաժողովը ստիպված է լինելու բացատրել, թե ինչո՞ւ է ի սկզբանե նախատեսել, որ այդտեղ անպայման թունելներ պետք է կառուցվեն: Ո՞վ ասաց, որ այդ խաչմերուկը հնարավոր չէ լուսաֆորներով կարգավորել: Բա որ ապացուցվի, որ շատ լավ էլ հնարավոր է: Ախր, հիմա խաչմերուկի` Նալբանդյանի հատվածում լուսաֆոր ընդհանրապես չկա: Նալբանդյանով բարձրացող մեքենաները ուղիղ, առանց որեւէ սահմանափակման մտնում են խաչմերուկ եւ խաչմերուկի մեջտեղում կողմնորոշվում, թե ինչպես առաջ գնալ: Ու այս պարագայում հանկարծ որոշվել է, որ խնդրի միակ լուծումը 5 միլիոն դոլարանոց էստակադան է` Գետառի հունի վրայով, միջով, տակով եւ այլն: Մի՞թե սա գիգանտոմանիա չէ:  

Հայկ Գեւորգյան