Տարիների թշնամանքից հետո Իրանն ու Սաուդյան Արաբիան բանակցություններ են սկսել. հաշտեցման 2 պատճառ ունեն

Սաուդյան Արաբիան այսօր առաջին անգամ պաշտոնապես հաստատել է, որ բանակցություններ է վարում Իրանի հետ: Լուրերն այն մասին, որ ըստ էության բանակցություններ են ընթանում հինգ տարի առաջ դիվանագիտական հարաբերությունները խզած երկրների միջև, հայտնվել են ապրիլին ՝ հույս ստեղծելով, որ նման տեմպերով շուտով հնարավոր կլինի անգամ սպասել Իրանում դեսպանության բացմանը:

Բայց բանակցություններից մինչ դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնումը չափազանց երկար ճանապարհ է:

Ապրիլի կեսերին բրիտանական Financial Times թերթն առաջին անգամ հաղորդեց Սաուդյան Արաբիայի և Իրանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների հանդիպման մասին: Այսօր, բանակցություններից գրեթե մեկ ամիս անց, Սաուդյան Արաբիայի ԱԳՆ-ն առաջին անգամ հաստատում է տեղեկությունը, որ երկու հարևան երկրները, որոնք երկար տարիներ պայքարել են տարածաշրջանումառաջատրի դիրքի համար, նստել են բանակցությունների սեղանի շուրջ:

Սաուդյան Արաբիան հայտարարել է, որ հանդիպումը նպատակ ունի նվազեցնել լարվածությունը, բայց անմիջապես զգուշացրել, որ «դեռ վաղ է բանակցությունների հաջողության մասին վերջնական եզրակացություններ անելու համար»:  Այս պարզաբանումը, հավանաբար, կապված է մամուլում հայտնված ենթադրությունների հետ, որ շուտով կարող է սպասվել երկրների միջեւ դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնում:

BBC-ն գրում է, որ երկու երկրների բարդ հարաբերությունների պատմության մեջ առաջին անգամը չէ, որ Իրաքը միջնորդ է հանդես գալիս այս բանակցություններում. հանդիպումը տեղի է ունեցել Բաղդադում:

Financial Times- ի աղբյուրները պնդում էին, որ քննարկումը հիմնականում Անսար Ալլահ շարժման գործունեության մասին է եղել, որը բաղկացած էր շիա հութի ցեղից և աջակցություն էր ստանում Թեհրանից, որին երբեմն հաջողությամբ հակադրում է Սաուդյան Արաբիան:

Սպասվում է, որ շուտով տեղի կունենա բանակցությունների մեկ այլ փուլ:

Փորձագետները խոսում են երկու հիմնական պատճառների մասին, որոնք երկրներին դրդել են դադարեցնել վեցամյա հակամարտության իրավիճակը: 

Առաջինը Եմենում պատերազմը դադարեցնելու ցանկությունն է, որը բառացիորեն թանկ է նստում երկու երկրների վրա:

Երկու երկրների կրոնական հակասությունները հիմնականում բացատրում են ներկայիս իրավիճակը. Սաուդյան Արաբիան սուննի իսլամի առաջնորդն է, իսկ Իրանը հիմնականում շիա թևից է: Թեհրանը երկար ժամանակ աջակցում էր Մերձավոր Արևելքի այլ երկրներում գտնվող աշխարհազորայիններին, որոնք հավատարիմ են շիական իսլամին:

Իրանի կողմից հնչեցրած աշխարհաքաղաքական խնդիրը հետևյալն էր. ռազմաքաղաքական կազմավորումներ ստեղծել շիաների նստավայրի տարածքում`Իրանից Իրաքի և Սիրիայի միջով մինչև Միջերկրական ծով, այսպես կոչված, «շիական կիսալուսնի» հատվածում:

Սաուդյան Արաբիան համոզված էր, որ կիսալուսինը կարող է լիալուսնի վերածվել ՝ գրավելով սուննիական տարածքները:

Մասնավորապես, ենթադրվում է, որ այդ նպատակով Թեհրանը ֆինանսական և ռազմական աջակցություն է ցուցաբերում Եմենում գտնվող Անսար Ալլահին:

Բանակցությունների վերսկսման երկրորդ պատճառը Իրանի հետ միջուկային գործարքը վերականգնելու ԱՄՆ նոր նախագահ Ջոզեֆ Բայդենի փորձերն են:

Միացյալ Նահանգները դուրս է  եկել միջուկային գործարքից և 2018-ի մայիսին վերականգնելԻրանի դեմ պատժամիջոցները: 2021 թվականի սկզբին Թեհրանը հայտարարել է, որ պատրաստ է վերադառնալ գործարքի պայմաններին, եթե Վաշինգտոնը չեղարկի պատժամիջոցները: Բայդենին դուր է եկել Իրանից ընդառաջող քայլը և առաջարկել է նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ:

Սաուդյան Արաբիայի հետ հարաբերությունների բարելավումը կարող է լինել այս բանակցություններում Իրանի համար կարեւոր սակարկություն:

«Այստեղ հիմնական հարցը հետևյալն է. Կարո՞ղ է Թեհրանի և Էր-Ռիադի բանակցությունների այս փուլը դադարեցնել Եմենի ձգձգված պատերազմը կամ միայն հանգեցնել ժամանակավոր հրադադարի: Բոլոր ջանքերն ուղղված են հակամարտության սրումը նվազեցնելու փորձին, բայց այս հակամարտությունը ունի մի քանի մակարդակ և կպահանջվեն երկարաժամկետ մեխանիզմներ խաղաղությունը պահպանելու համար: Այդ մեխանիզմները, այժմ թվում է, թե պակասում են»,- Frans press գործակալությանն ասել է  Ահմեդ Նագին՝ Քարնեգիի Մերձավոր Արևելքի կենտրոնից:

Սաուդյան Արաբիայի պաշտոնյաները չեն պատասխանել AFP- ի հարցերին, սակայն երկրի ղեկավարությանը մոտ կանգնած աղբյուրը նշել է, որ Իրանի հետ երկխոսությունից սպասելիքները փոքր են, և դժվար թե բեկում առաջանա տարիներ շարունակ անցկացրած դաժան մրցակցությունից հետո:

Գործակալությանը վերլուծաբանները հայտնել են, որ Էր-Ռիադի երկխոսության գնալու ցանկությունը ցույց է տալիս, որ երկիրը գիտակցում է՝  Իրանի նկատմամբ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմի առավելագույն ճնշման քաղաքականությունը չի գործում:

Բացի այդ, վերջերս Սաուդյան Արաբիայի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունները նկատելի սառն են. Բայդենի գալով`Վաշինգտոնի հայացքը փոխվել է, և այժմ ԱՄՆ-ը Սալման թագավորին սպառնում է հետևանքներով` մարդու իրավունքների բազմաթիվ խախտումների համար:

Երկու երկրների միջև դիվանագիտական հակամարտության պատճառը Սաուդյան Արաբիայում շիա քարոզիչ Նիմր ան-Նիմրիին 2016-ի հունվարին մահապատժի ենթարկելն էր, որը քարոզներում խոսում էր երկրում շիաների նկատմամբ խտրականության մասին: 

Դրանից հետո, հաջորդ օրվա վաղ առավոտյան, Թեհրանում ցուցարարների բազմությունը հարձակվել էր  Սաուդյան Արաբիայի դեսպանատան վրա:

Այս իրադարձությունը վերջին կաթիլն էր երկու աշխարհաքաղաքական հարևանների բարդ հարաբերությունների մեջ. Սաուդյան Արաբիան խզեց դիվանագիտական հարաբերությունները Իրանի հետ ՝ 48 ժամ ժամանակ տալով իրանցի դիվանագետներին Էր- Ռիադը լքելու համար:

Իրանում այն ժամանակ խոսվում էր այս որոշման «շտապողականության» մասին, բայց ձևակերպումներում ակնարկում էին, որ հարաբերությունների սրման մեջ մեղավոր է Սաուդյան Արաբիան:

Դեսպանատան վրա հարձակումից հետո հետո Սաուդյան Արաբիայի հարևան և մերձավոր դաշնակից Բահրեյնը նույնպես հայտարարեց Իրանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների խզման մասին, հետագայում Սուդանը հետևեց նրանց:

Այդ ժամանակվանից Իրանն ու Սաուդյան Արաբիան, որոնք ուղղակիորեն չեն պայքարում միմյանց հետ, շարունակում են աջակցել հակառակորդ ուժերին տարածաշրջանում զինված բախումներում: