Նավթային տենդ. երկու երնեկ մի տեղո՞ւմ

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի մարտի 11-ի համարում

Ուղիղ երեք շաբաթ առաջ ՀՀ կառավարությունը ավելի քան 150 մլն դրամ հատկացրեց Շիրակի ճկվածքում նավթագազաբերության երկրաբանական, երկրաֆիզիկական, երկրաքիմիական նախադրյալների պարզաբանման նպատակով: Ի՞նչ է սա նշանակում: Սա ամենեւին չի նշանակում, որ հորատանցքեր են փորվելու: ՀՀ բնապահպանության նախարարության երկրաբանական գործակալության գլխավոր երկրաբան Էդուրադ  Խարազյանը բացատրեց, որ հատկացված այս գումարով իրականացվելու են «թեթեւ», մակերեսային ուսումնասիրություններ: «Նպատակը մեկն է՝ մի փոքր պարզեցնել հարցը՝ արժի՞ այդ ուղղությամբ մտածել, թե՞ ոչ»,- ասում է պրն  Խարազյանը: Այսինքն, պատկերավոր ասած, ներկայումս նույնիսկ հարց չի արծարծվում՝ նավթ ու գազ փնտրե՞լ, թե՞ ոչ: Հարցը ձեւակերպվում է այսպես՝ արժե՞ արդյոք սկսել նավթի ու գազի որոնման ուղղությամբ աշխատանքների մասին մտածել, թե՞ ոչ:

Իսկ նշված մակերեսային ուսումնասիրությունները կարող են որոշակի պատկերացումներ տալ նավթի գոյության հավանականության մասին:  Խնդիրն այն է, որ ստորգետնյա շերտերում «թաքնված» տարբեր նյութերը իրենց գոյության մասին ինչ-ինչ նշաններ են «ուղարկում» դեպի հողի մակերեւույթ, որոնց մանրազնին ուսումնուսիրությունը թույլ է տալիս որոշակի ճշտությամբ գուշակել դրանց, ասենք, ծավալների կամ խորության մասին: Այդուհանդերձ, կա՞ արդյոք հավանականություն, որ մեր երկրի ընդերքում նավթ ու գազ կհայտնաբերվի: «Մենք կապույտ երազներ չունենք»,- մեր հարցին ի պատասխան ասաց պրն  Խարազյանը: Ո՞րն է հանրապետության լավագույն մասնագետներից մեկի այսպիսի, մեղմ ասած, չափավոր լավատեսության պատճառը: Պարզվում է, որ սա բավական հիմնավոր է:

Որքան մեծ է Հայաստանում նավթ ու գազ գտնելու բոլորիս ցանկությունը, նույնքան, կարծես քիչ է հավանականությունը, որ կհայտնաբերվի: Եւ նման վատատեսական պնդումների համար կա առնվազն երկու նախադրյալ. «Եթե ընդամենը 29 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածք ունեցող երկրում է գտնվում մոլիբդենի՝ աշխարհում ամենամեծ հանքավայրերից մեկը, ապա այդ երկրում նավթ լինելու հավանականությունը չափազանց փոքր է»,- ասում է պրն  Խարազյանը: Պարզաբանենք, սա ամենեւին էլ «երկու երնեկ մի տեղ չի լինում» ասացվածքի սնահավատական ընկալում չէ, այլ խիստ գիտական մոտեցում:  Խնդիրն այն է, որ նավթը, գազը, քարածուխը, ինչպես բացատրեց երկրաբանը, «սիրում են» հանդարտ, «ճահճային»  պայմաններ, որտեղ ժամանակին շատ ակտիվ երկրաբանական հրաբխային պրոցեսներ չեն եղել:

Եւ իրոք, եթե նայենք վիճակագրությանը, նավթի եւ գազի ամենամեծ հանքերը տեղավորված են մեծ հարթավայրային պլատֆորմների տակ: «Իսկ մոլիբդենը, ոսկին, պղինձը եւ ընդհանրապես մետաղական հանքավայրերը՝ ընդհակառակը՝  ավելի հաճախ գտնվում են ակտիվ ծալքավոր, հրաբխականության եւ մագմատիզմով ուղեկցվող գոտիներում»,- ասում է  Խարազյանը: Թարսի պես, Հայաստանում կա ե՛ւ մոլիբդեն, ե՛ւ պղինձ, ե՛ւ ոսկի: Այնպես որ, գիտական այս պնդումը նավթի կամ գազի՝ ուշադրության արժանի պաշարների բացակայության մասին բավական ծանրակշիռ հիմնավորում է: Իսկ երկրորդ նախադրյալն այն է, որ Հայաստանում արդեն իսկ նավթ փնտրվել է: Ըստ պրն  Խարազյանի, 50-ականներից ի վեր Հայաստանում փորվել են մոտ 300 կիլոմետր ընդհանուր երկարությամբ հորատանցքեր: Դրացից մի քանիսը՝ մոտ 5 կիլոմետր խորությամբ:

Է. Խարազյանի ասելով` նման աշխատանքների համար հիմք էին  ծառայել տեղեկություններն այն մասին, որ ստորգետնյա ջրերի մեջ կան նավթային նշաններ: «Եղել են նաեւ ժողովրդական զրույցներ, թե մարդիկ կարողացել են այդ ջրից շորերով հավաքել նավթը եւ օգտագործել տարբեր նպատակներով»,- ասում է երկրաբանը: Ըստ մասնագետների, Շիրակի ճկվացքի մոտակայքում ստորգետնյա ջրերի հետ դուրս է գալիս նաեւ մեթան ու ծծմբաջրածնային գազ: Դա մասնավորապես նկատվել է «Ախուրիկ-1» հորատանցքում: Սակայն 50-ականներին սկսված ուսումնասիրական աշխատանքները 70-ականներին ավարտվեցին` անհեռանկարային լինելու հիմնավորմամբ: Հայաստանի ընդերքում նավթ ու գազ հայտնաբերելու հույսերը մարեցին: Եւ պետական մակարդակով նման ուսումնասիորւթյուններ եւ որոնողական աշխատանքներ այլեւս չեն տարվել:

Ի՞նչը ստիպեց, որպեսզի կառավարությունը կրկին անդրադառնա նավթի որոնմանը: Ազդակը եղել է ոչ պաշտոնական տեղեկությունն այն մասին, որ սահմանից այն կողմ՝ Թուրքիայում, Շիրակի ճկվածքի շարունակության վրա փորված հորատանցքից նավթ է դուրս գալիս: Գիտնականները այդ տեղեկությունը ստուգելու ոչ մի հնարավություն չեն ունեցել եւ դիմել են կառավարությանը, որը ուներ նման հնարավորություն: Գիտնականները պնդել են, որ եթե այդ տեղեկությունը համապատասխանում է իրականությանը, ապա միայն այդ դեպքում կարելի է շարունակել որոնողական աշխատանքները: Դատելով նրանից, որ կառավարությանը գումար է հատկացրել` պետք է ենթադրել, որ Թուրքիայում նշված հորատանցքից իրոք նավթ է դուրս գալիս: Ըստ որոշ տեղեկությունների, հորատանցքը ունի ավելի քան 3 կմ խորություն: Սակայն անկախ նրանից, թե սահմանի այս կողմում նավթ կհայտնաբերվի թե ոչ, մասնագետները գրեթե համոզված են, որ դրա պաշարները ուղղակի չնչին են լինելու:

Հայկ Գեւորգյան