Եվ ոչ միայն. բյուջեից` օլիգարխներին

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի ապրիլի 11-ի համարում

Գազի գինը սպառողների համար շատ չթանկացնելու անվան տակ Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկը «Գազպրոմին» հանձնելու օպերացիան այնքան խայտառակ է, որ այդ գործարքն իրականացրած մեր պաշտոնյաները դրա մասին խոսելիս հակասական ու զավեշտալի մեկնաբանություններ են անում: «Մեզ հաջողվեց առաջիկա երեք տարիների համար էժան գազ ստանալու շուրջ պայմանավորվել, ինչը անպայման կխթանի հայկական ապրանքների արտահանման զարգացմանը»,- հայտարարել է հանգստյան օրերին Կոտայքի մարզ այցելած Ռոբերտ Քոչարյանը: Իսկ նրանց, ովքեր բացասաբար են գնահատում այդ գործարքը, նա անվանեց ամեն ինչից դժգոհ քաղաքական ուժեր (կարելի է սպասել, որ առաջիկայում այս գործարքը քննադատողները կհայտարարվեն ժողովրդի թշնամիներ ու կգնդակահարվեն մոտակա պատի տակ):

Իսկ ՀՀ վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանը երեկ Գիտությունների ազգային ակադեմիա այցի ժամանակ այնպիսի մեկնաբանություններ է տվել այս գործարքին, որ խճճվել է իր իսկ ասածների մեջ: «Մենք հինգերորդ բլոկը վաճառել ենք ոչ թե գազի գինը իջեցնելու համար, քանզի գազի գինը մնացել է նույնը՝ 110 դոլար, վաճառքը կապ չունի գազի գնի հետ»,- ասել է վարչապետը: Բայց սա դեռ ոչինչ: Վարչապետը կշեռքի նժարների վրա է դրել Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկը ռուսներին ի սեփականություն հանձնելու տարբերակը, որն արդեն, ըստ էության, իրականացվել է, եւ իրանական վարկի միջոցով այն վերակառուցելու տարբերակը, որով 5-րդ բլոկը մնում էր ՀՀ սեփականություն, ինչը այլեւս իրականություն չի դառնալու, ու ստացվել է այնպես, որ վարչապետը կողմ է արտահայտվել առաջին տարբերակին:

Նկատենք, որ իրանական վարկով 5-րդ բլոկը երկու տարի անց գործարկվելու էր, եւ դրան ավելանալու էր եւս մեկ գազատուրբին: Այսինքն՝ ճիշտ այն, ինչը որ անելու է «Գազպրոմը»: Բայց «իրանական» տարբերակով 5-րդ բլոկը մնում էր ՀՀ սեփականություն: Այսինքն ՀՀ վարչապետը միեւնույն արդյունքի բերող երկու տարբերակներից լավագույնը համարում է այն, որի դեպքում 5-րդ բլոկը լինում է այլ պետության սեփականություն: Սա տարօրինակ է, բայց փաստ: Բայց անդրադառնանք խնդրի, այսպես ասած, գաղափարական կամ սկզբունքային կողմին: Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկը ռուսներին փոխանցելու արդյունքում կառավարությունը երեք տարիների ընթացքում պետք է սուբսիդավորի գազի սակագները: Ըստ կառավարության համապատասխան որոշման՝ գազի խոշոր սպառող արտադրական ձեռնարկությունները իրենց օգտագործած յուրաքանչյուր 1000 խմ գազի համար պետական բյուջեից ստանալու են ուղիղ 52,01 դոլար:

Տեսնենք, թե ով որքան սուբսիդիա է ստանալու պետական բյուջեից: Ամենաշատ գազը Հայաստանում սպառում է Հրազդանի ՋԷԿ-ը: Անցած տարի այն սպառել է 465 մլն խմ: Միայն մեկ տարվա ընթացքում նա պետական բյուջեից ստանալու է ավելի քան 24 մլն դոլարի գումար` որպես սուբսիդիա: Մինչեւ պայմանագրի ավարտը ՋԷԿ-ը կստանա մոտ 70 մլն դոլար: Այս իրավիճակի ամբողջ զավեշտն այն է, որ Հրազդանի ՋԷԿ-ը ՌԴ կառավարության սեփականությունն է: Այսինքն՝ ստացվում է, որ 5-րդ բլոկը ռուսներին վաճառելու արդյունքում ամենաշատ սուբսիդավորվող ձեռնարկությունը նույն ռուսներին պատկանող Հրազդանի ՋԷԿ-ն է: Ըստ այդմ՝ մենք Ռուսաստանից թանկ գազ ենք գնում եւ այն էժան գներով վաճառում Ռուսաստանին պատկանող ընկերությանը: Իսկ սրա դիմաց կրկին Ռուսաստանին ենք փոխանցում մեր երկրին պատկանող արժեքավոր գույք: Բայց սա այս պատմության միայն մի մասն է. գազի խոշորագույն սպառողներից են մեր ցեմենտի գործարանները:

«Հայռուսգազարդից» ստացած տվյալներով, Գագիկ Ծառուկյանին պատկանող «Արարատցեմենտը» անցած տարի սպառել է 90 միլիոն խմ գազ: Ու քանի որ կառավարությունը սուբսիդավորելու է նաեւ այս ձեռնարկությանը, առաջիկա երեք տարիներին այդ ձեռնարկությունը պետական բյուջեից կսուբսիդավորվի 12-13 մլն դոլարի չափով, որպեսզի մնա մրցունակ: Մեկ այլ խոշոր գործարար Միխայիլ Բաղդասարովին պատկանող մյուս ցեմենտի գուրծարանը՝ «Միկա-ցեմենտը», այս երեք տարիներին պետբյուջեից կստանա մոտ 7 մլն դոլարի սուբսիդավորում: Իսկ այս սուբսիդիաները ունենալու են շղթայական էֆեկտ: Օրինակ՝ ցեմենտի գործարանների հիմնական սպառողները խոշոր շինարարություններն են: Ստացվում է, որ ցեմենտի գործարաններին սուբսիդիա տրամադրելով՝ միաժամանակ սուբսիդավորվում են նաեւ, ասենք, Հյուսիսային պողոտայում կառուցվող էլիտար շենքերը:

Այս շենքերում բնակարան են գնում շատ հարուստ մարդիկ: Եթե չլիներ սուբսիդիա, ապա այդ բնակարանները որոշ չափով կթանկանային: Բայց քանի որ պետական բյուջեն հոգալու է այդ լրացուցիչ ծախսերը, ուստի դրա հաշվին այդ բնակարանները չեն թանկանա: Ստացվեց, որ մենք մեր պետության բյուջեից հումանիտար օգնություն տրամադրեցինք մեր մայրաքաղաքի կենտրոնի էլիտար շենքերում բնակարաններ գնելու մտադրություն ունեցողներին: Այս ֆոնին բոլորովին տրամաբանական կլինի, որ պետությունը իր բյուջեից սուբսիդավորի Հայաստան ներկրվող, ասենք, «Համերների» գնորդներին: Օրինակ՝ եթե որեւէ մեծահարուստ «Համեր» է ներկրել, որի մաքսային արժեքը 100 հազար դոլար է, պետությունը պետք է բյուջեից մի 30-40 հազարը հատկացնի դրա տիրոջը: Իսկ ինչո՞ւ ոչ: 

Հ.Գ. Իհարկե, գազի սուբսիդավորումից օգտվելու են նաեւ ֆիզիկական անձինք, բայց եթե հաշվարկենք ՀՀ յուրաքանչյուր շարքային ընտանիքի օգուտը, հասկանալի կլինի, որ խոսքը ամիսը մի քանի հազար դրամի մասին է, մոտավորապես այնքան, որքան Հայաստանում ընդունված է ընտրակաշառք բաժանել:

Հայկ Գեւորգյան