ԱՄն-ի գործող վարչակազմը մտադիր է փակել Գուանտանամոյի հատուկ բանտը. կհաջողվի՞ Բայդենին այն, ինչ չհաջողվեց Օբամային

ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմը սկսել է Գուանտանամոյի հատուկ բանտի ապագան պաշտոնապես դիտարկելու ընթացակարգը: Ինչպես  հաղորդում է Reuters- ը ՝ վկայակոչելով Սպիտակ տան իր աղբյուրը, ընթացակարգի նպատակն է փակել հատուկ նշանակության քրեակատարողական հիմնարկը:

Ըստ Reuters- ի երկու աղբյուրների, կառույցի ճակատագրի վերանայման վերաբերյալ պաշտոնական փաստաթուղթը կարող է ստորագրվել առաջիկա շաբաթների կամ մի քանի ամսվա ընթացքում:

Reuters-ի գնահատմամբ, Սպիտակ տան նախաձեռնությունը դժվար թե հանգեցնի Գուանտանամոյի բանտի անհապաղ փակմանը, դա ժամանակ պահանջող հարց է: Գործակալությունը ենթադրում է, որ Բայդենի վարչակազմը կարող է հայտարարել բանտային հաստատության փակմանն ուղղված քաղաքականության երկարաձգման մասին: 2017-ի հունվարին ԱՄՆ 45-րդ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր հատուկ բանտի փակման վերաբերյալ իր նախորդի՝ Բարաք Օբամայի հրամանագիրը չեղյալ հայտարարելու մասին:

Իր հերթին, ԱՄՆ Ազգային անվտանգության խորհրդի (ԱԱԽ) մամուլի քարտուղար Էմիլի Հորնը Reuters- ին տված հարցազրույցում ասել է, որ ԱԱԽ-ն գնահատում է իրավիճակի ներկա դրությունը `կապված հատուկ բանտի հետ: «Ազգային անվտանգության խորհուրդը սերտ համագործակցելու է Պաշտպանության, Պետդեպարտամենտների և Արդարադատության դեպարտամենտների հետ` առաջընթացի հասնելու համար GTMO օբյեկտի (Գուանտանամոյի բանտ) փակման հարցում, ինչպես նաև սերտորեն խորհրդակցելու և աշխատելու է ԱՄՆ Կոնգրեսի հետ », - ասել է Հորնը:

Գուանտանամոյի բանտն իրավապաշտպանները մեծ սեւ բիծ են համարում ԱՄՆ-ի արտաքին իմիջի համար:

Գուանտանամոյում այժմ պահվում է 40 բանտարկյալ, որոնց մեծ մասը շուրջ երկու տասնամյակ պահվում է այնտեղ առանց մեղադրանքի կամ դատավարության: Այնտեղ են տեղափոխվում՝ որոշ չափանիշներով ամենավտանգավոր համարվող հանցագործները, նրանց պատիժները սահմանում է հատուկ զինվորական տրիբունալը:

Բանտը նախատեսված է հիմնականում միջազգային ահաբեկիչների համար, ստեղծվել է 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչություններից հետո: Մի  շարք միջազգային կազմակերպություններ ԱՄՆ նախորդ վարչակազմին կոչ էին անում անհապաղ փակել այն, քանի որ շատ բանտարկյալներ այնտեղ էին պահվում, ինչպես նշեցինք, առանց դատավարության և ըստ այդ կազմակերպությունների պնդումների ու ապացույցների, ենթարկվում էին խոշտանգումների:

Միացյալ Նահանգների Գուանտանամոյի հատուկ բանտը գտնվում է Կուբայի Գուանտանամո ծովածոցում գտնվող ռազմածովային բազայում, որը ամերիկացիները վարձակալել են 1903 թվականից ՝ համանուն քաղաքից 15 կմ հեռավորության վրա: 1990-ականներին այն ծառայում էր որպես Կուբայից և Հայիթիից փախստականների ֆիլտրման ճամբար, որոնք փորձում էին տեղափոխվել Միացյալ Նահանգներ:

Ռազմածովային բազայի տարածքում հատուկ բանտ ստեղծելու որոշումը Պենտագոնը կայացրել է ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշի վարչակազմի հակաահաբեկչական ծրագրի շրջանակներում: 2001-ի նոյեմբերից մինչև 2002-ի մարտ ընկած ժամանակահատվածում Բուշի վարչակազմը մի շարք հրամանագրեր է հրապարակել `բարձր ռիսկային հանցագործների համար բանտ ստեղծելու, նրանց կարգավիճակը որոշելու և պաշտպանության նախարարության ենթակայության տակ գտնվող հատուկ դատական մարմիններ` ռազմական հանձնաժողովներ ստեղծելու մասին: Գուանտանամոյի ժամանակավոր պահման ճամբարը տարիների ընթացքում վերակառուցվեցլ և վերափոխվել է լիարժեք քրեակատարողական հիմնարկի:

Ընդհանուր առմամբ, Գուանտանամոյում տարիների ընթացքում իր պատիժն է կրել  ավելի քան 770 բանտարկյալ, նրանց ճնշող մեծամասնությունը երբեք չի էլ անցել դատավարությամբ: Նրանց դատապարտում են՝ որոշակի չափանիշներից ելնելով:

Առաջին բանտարկյալները Գուանտանամո են բերվել 2002 թվականին՝ Աֆղանստանից, թվով 20 մարդ: Նրանք մեղադրվում են ծայրահեղ իսլամիստական խմբավորումներին աջակցելու, թալիբների կազմակերպած  ահաբեկչություններին մասնակցելու մեջ:

Հաջորդող տարիներին այնտեղ են պահվել հիմնականում Աֆղանստանից, Սաուդյան Արաբիայից, Եմենից ու Իրաքից բերված անձինք՝ բոլորն էլ, ըստ ԱՄՆ-ի իշխանությունների, Ալ-Քաիդա կամ Թալիբան խմբավորումների անդամներ: Մինչ 2006 թվականը 250 բանտարկյալ տեղափոխվել կամ հանձնվել է այլ երկրի, մնացած մի քանի հարյուր բանտարկյալների անուններն անգամ պահվում են խիստ գաղտնի:

2009 թվականին, նախագահի պաշտոնը ստանձնելուց ընդամենը 1 օր անց Բարաք Օբաման ստորագրել էր հրամանագիր՝ Գուանտանամոն փակելու մասին: Գործընթացը պետք է իրականացվեր 1 տարվա ընթացքում:  Բանտի ներսում բոլոր պաշտոնական ընթացակարգերը դադարեցվել են 120 օրվա համար, սակայն ՔԿՀ-ն այդպես էլ չի փակվել, շարունակել է գործել, իսկ Օբամայի հեռանալուց հետո, անցնելով պաշտոնին, Դոնալդ Թրամփն անմիջապես չեղարկել է Օբամայի հրամանագիրը: