Ամերիկյան հետաքրքրությունները Հարավային Կովկասում

Հարավային Կովկասում ԱՄՆ-ն առավելապես կարեւոր հարաբերություններ ունի Վրաստանի եւ Ադրբեջանի, քան Հայաստանի հետ։ Վրաստանը մեր տարածաշրջանում ԱՄՆ ամենանվիրված եւ հուսալի գործընկերն է, մանավանդ Թուրքիայի անկանխատեսելի քաղաքական վայրիվերումների ֆոնին։ Վրաստանի հետ խնդրահարույց հարցեր չկան, հարաբերությունները դինամիկ զարգանում են, ԱՄՆ-ն ռազմական տեխնիկա է տրամադրում Վրաստանին, աջակցում ՆԱՏՕ-ի անդամակցության օրակարգին, միլիոնավոր դոլարների աջակցություն ցուցաբերում։ Ադրբեջանի պարագայում հարաբերությունները գործընկերային են, սակայն Բաքուն ստրատեգիական նշանակություն ունի ԱՄՆ-ի համար ոչ միայն որպես էներգետիկ ռեսուրսներով հարուստ պետություն, այլեւ ահաբեկչության դեմ պայքարում եւ Աֆղանստանում ամերիկայան զորքերին աջակցելու իր գործուն պատրաստակամությամբ։ Ադրբեջանը ամերիկյան զորքի եւ զենքի տարանցիկ պլացդարմ է դարձել դեպի Աֆղանստան, ինչը ամերիկացիների համար չափազանց կարեւոր է։ Բնականաբար, նման աջակցություն տրամադրելու համար Ադրբեջանն ունի հստակ ակնկալիքներ եւ կարծում եմ կասկածից վեր է, թե որն է թիվ մեկ ակնկալիքը։ Բացի այդ, Բաքուն հարյուրավոր միլիոններ է ծախսում Վաշինգտոնում լոբբինգի իրականաման նպատակով եւ կարծես հաջողում է։

Շաբաթներ առաջ տեղեկացրել էի, որ տարածաշրջանային այցի շրջանակներում Հայաստանում կլինի ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլտոնը։ Իրականում Բոլտոնի այցի առաջնահերթությունը հենց Բաքուն է եւ դրա համար կան մի շարք տրամաբանական բացատրություններ այդ թվում այն, որ Բաքուն փորձում է Ալիեւի պաշտոնական այց կազմակերպել Վաշինգտոն։

Անդրադառնանք Հայաստանին։ Մեր պարագայում, երկու հարեւան պետությունների համեմատ իրավիճակն այլ է։ Հայաստանի վերաբերյալ Վաշինգտոնում պատկերացումը հետեւյալն է․ Հայաստանը ՀԱՊԿ եւ ԵԱՏՄ անդամ պետություն է, ԱՄՆ մրցակից Ռուսաստանի ռազմավարական դաշնակից, ԱՄՆ-ի ախոյան Իրանի բարեկամ եւ վերջապես պետություն, որն արդեն ներքաշվածություն ունի Սիրիական ճգնաժամի մեջ։ Միաժամանակ, Հայաստանը մի բացառիկ պետություն է, որ հաջողացրել է ոչ բարիդրացիական հարաբերություններ ունենալ տարածաշրջանում ԱՄՆ ռազմավարական դաշնակից բոլոր պետությունների հետ։ Դիվանագիտական հարաբերություններ Թուրքիայի եւ Սաուդյան Արաբիայի հետ չկան, Իսրայելում Հայաստանը խուսափում է ռեզիդենտ դեսպան ունենալուց։ Հիշեցնեմ, որ Իսրայելը ամերիկյան որեւէ նախագահի օրոք այնպիսի անվերապահ աջակցություն չի ունեցել, որքան Թրամփի օրոք։ Պարզ է, որ այս իրողություններն ադրբեջանցիներն ու թուրքերը իրենց շահերի սպասարկման համար Վաշինգտոնում օգտագործում են բավականին էֆեկտիվ, մանավանդ հակաիրանական եւ հակառուսական տրամադրությունների առկայության պարագայում։

Ամերիկյան գործող վարչակազմը չափազանց պրագմատիկ է, առաջնորդվում է բացառապես հաշվարկներով, հաջողակ բիզնեսմեն Թրամփի մտահորիզոնի ներքո։ Այդ պատճառով էլ շատ հաճախ ԱՄՆ-ն առանձնապես չի պահում պարիտետը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ։ Թրամփը մեկ ամսում երեք անգամ շնորհավորում է Ալիեւին՝ այդ թվում վերընտրվելու կապակցությամբ հենց նույն օրը, իսկ ասենք Հայաստանի վարչապետին՝ ընտրվելուց մեկ շաբաթ անց։ ԱՄՆ-ի եւ Ադրբեջանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների հանդիպումներն ակտիվ են, մեր պարագայում նման հանդիպումներ չկան։ Դրա վառ օրինակն է ԱՄՆ պետքարտուղարի եւ պաշտպանության քարտուղարի համատեղ հանդիպումը Ադրբեջանի պաշտպանության եւ ԱԳ նախարարների հետ։ Միաժամանակ, Բաքվի զինանոցում անհայտ ճանապարհով ամերիկյան ռազմական ուղղաթիռներ են հայտնվում, Հայաստանում ԱՄՆ հեռացող դեսպանը հայտարարում է «գրավյալ» տարածքների վերադարձի անհրաժեշտության մասին, իսկ Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպանը երբեւէ չի խոսում ազգերի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչման անհրաժեշտության մասին։ Բնականաբար «ապոկալիպտիկ» իրավիճակ չեմ ավետում, մանավանդ որ վերոշարադրյալ բոլոր խնդիրներն ունեն հստակ լուծումներ եւ այդ ուղղությամբ համակարգված աշխատանք է անհրաժեշտ։

Այսօր ԱՄՆ-ում ղեկավարում է քաղաքական մի թիմ, որի առաջնահերթությունները ազգային եւ միջազգային անվտանգության ապահովումն ու տնտեսական զարգացումը։ Հաջորդող երկու, իսկ Թրամփի հնարավոր վերընտրման դեպքում՝ վեց տարիների ընթացքում, Հայաստանը իր հարաբերությունները Վաշինգտոնի հետ կառուցելու համար պետք առաջնորդվի հենց այս սկզբունքներով, ուշադրություն դարձնելով ԱՄՆ ազգային անվտանգության ռազմավարության վրա։ Մի փաստաթուղթ, որը մի քանի տարին մեկ համապատասխանեցվում է համաշխարհային մարտահրավերներին՝ առավել էֆեկտիվ դրանց դիմակայելու նպատակով։ ԱՄՆ-ն գլոբալ գերտերություն է։ Այս պետության հետ բոլոր շփումներն ու աշխատանքները պետք է համակարգվեն Երեւանից, միավորելով դիվանագիտական ջանքերը, համայնքի եւ լոբբիստական կառուցների հնարավորությունները, պառլամենտական եւ հանրային դիվանագիտությունը եւ հնարավոր բոլոր գործիքները։

Սուրեն Սարգսյան