Իմպորտոզամիշչենիե. Էս էր մնացել պակաս

Կառավարության երեկվա նիստում ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը ուշագրավ, չափազանց ուշագրավ հայտարարություն արեց:

«Հանձնարարում եմ տնտեսական զարգացման եւ ներդրումների, ֆինանսների, պաշտպանության, գյուղատնտեսության, առողջապահության նախարարներին՝ համատեղ ուսումնասիրել եւ 20-օրյա ժամկետում առաջարկություն ներկայացնել ներմուծումը տեղական արտադրությամբ փոխարինելու վերաբերյալ՝ ըստ առանձին ապրանքների»,- հայտարարեց նա:

Ինչո՞վ է սա ուշագրավ: Ովքեր հետեւում են ռուսական լրատվամիջոցներին, ապա նրանց հաստատ ծանոթ է «իմպորտոզամիշչենիե» բառը: Սա հենց նույն «ներմուծումը տեղական արտադրությամբ փոխարինելն է»: Շատ գեղեցիկ է հնչում, չէ՞: Պատկերացրեք, շատ ապրանքներ, որ ներկրում ենք, սկսում ենք ինքներս արտադրել ու սպառել: Աշխատատեղեր են բացվում, արտադրություն է զարգանում...: Իրոք, շատ գրավիչ է: Բայց՝ միայն տեսականորեն: Գործնականում ներմուծման փոխարինումը հնարավոր չէ անել վարչապետի հայտարարությամբ, կառավարության որոշմամբ, նախագահի հրամանագրերով կամ նույնիսկ Սահմանադրությամբ: Ներմուծման փոխարինումը կարող է լինել միայն տնտեսության ընդհանուր զարգացման հետեւանք: Ընդ որում, թե՛ որակական, եւ թե՛ քանակական զարգացման հետեւանք:

Եվ դա շատ հեշտ է ապացուցել տարբեր ապրանքների օրինակներով: Վերցնենք լուցկին, գրիչը, կրակայրիչը, հեռուստացույցը, սառնարանը, ավտոմեքենան....: Ասենք, որեւէ երկրում գործող X ֆիրման տարեկան արտադրում է 10 միլիարդ հատ կրակայրիչ: Հայաստանը սպառում է տարեկան մեկ միլիոն հատ: Կրակայրիչի «իմպորտոզամիշչենիայի» դեպքում, Հայաստանում պետք է արտադրվի մեկ միլիոն հատ կրակայրիչ: Տնտեսագիտության օրենքներով եւ պարզ տրամաբանությամբ, Հայաստանում արտադրված 1 միլիոն հատ կրակայրիչներից յուրաքանչյուրի ինքնարժեքն էականորեն բարձր կլինի, քան X ֆիրմայի արտադրած 10 միլիարդ հատ կրակայրիչներից յուրաքանչյուրինը: Այսինքն՝ ցանկացած պարագայում մեզ մոտ արտադրված կրակայրիչը լինելու է անմրցունակ: Այդ իսկ պատճառով բոլորովին իմաստ չունի կառավարության որոշմամբ կրակայրիչների ներմուծման փոխարինում իրականացնել: Իսկ եթե գտնվի որեւէ գործարար, որն իր միջոցներով, իր ռիսկի հաշվին կորոշի կրակայրիչ արտադրել Հայաստանում, ապա կառավարությունը այդտեղ անելիք չունի:

Թե ով ինչ պետք է արտադրի,  ամենեւին էլ կառավարության գործը չի: Կառավարության գործը մեծ հաշվով այն է, որ հավասար պայմաններ ապահովի բոլոր արտադրողների համար, եւ այդ հավասար պայմանները լինեն ավելի գրավիչ, քան այլ երկրներում: Համաշխարհային փորձը ցույց է տալիս, որ եթե կառավարությունը ստեղծում է այդպիսի պայմաններ եւ դրան զուգահեռ խթանում նոր տեխնոլոգիաների ներդրումը եւ նպաստում հանրության կրթական մակարդակի բարձրացմանը, ապա տնտեսությունը ունենում է երկարատեւ ու կայուն զարգացում:

Վարչապետի հայտարարությունն իր մեջ շատ մռայլ մեսիջ է պարունակում: Դա նշանակում է, որ կառավարությունը չի էլ փորձելու հավասար պայմաններ ապահովել, չի քանդելու մոնոպոլիաները, չի վերացնելու առանձին գործարարների ունեցած արտոնությունները...: Դրա փոխարեն տարբեր գերատեսչությունների չինովնիկներ իրենց ֆանտազիաների եւ արտադրության մասին ունեցած պատկերացումներից ելնելով՝ կազմելու են ապրանքների ցանկ, որոնց ներմուծման փոխարինման ուղղությամբ կառավարությունը պետք է ինչ-որ քայլեր անի:

Կրկին բերենք մի օրինակ: 5-6 տարի առաջ հայտնի օլիգարխ ու մոնոպոլիստ Սամվել Ալեքսանյանը (Լֆիկ Սամոն) վերագործարկեց Սպիտակի շաքարի գործարանը ու շաքարը ներկրելու փոխարեն սկսեց իբր ինքն արտադրել: «Իմպորտոզամեշչենիայի» դասական օրինակ է, մանավանդ հաշվի առնելով, որ այդ գործում ստացավ պաշտոնական ու ոչ պաշտոնական բազմաթիվ արտոնություններ:

Հիմա նա իր արտադրած շաքարը վաճառում է 405 դրամով, իսկ Մոսկվայի «Աշան» ցանցում շաքարը վաճառվում է 330 դրամով: Այսպիսի՞ «իմպորտոզամեշչենիա» է ուզում Կարեն Կարապետյանը: Ակնհայտ է, չէ՞, որ դա որեւէ օգուտ մեր երկրին չի բերում: Ավելին` ահռելի վնասներ է բերում: Իսկ ինչ պետք է աներ կառավարությունը, օրինակ, շաքարի ոլորտում: Պետք է ապահովեր այնպիսի պայմաններ, որ ցանկացողները կարողանային ցանկացած երկրից ցանկացած քանակությամբ շաքար բերել: Իսկ այդպիսի պայմաններ մեր որեւէ կառավարություն այդպես էլ չկարողացավ ապահովել տարիներ շարունակ:     

Իսկ մինչ ներմուծումը փոխարինելու մասին մտածելը գուցե կառավարությունը փորձեր աջակցել մեր արտադրողներին: Էլի մի քանի օրինակ: Մեր գերատեսչությունները պետբյուջեի հաշվին հսկայական ծավալների գնումներ են անում: Ամիսներ առաջ կառավարությանն առաջարկվեց պետգնումների շրջանակներում արտասահմանյան արտադրության օճառի փոխարեն գնել տեղական արտադրության բավական բարձր որակի եւ զգալիորեն ավելի էժան օճառներ: Առաջարկությունը չընդունվեց: Երեւանի քաղաքապետարանին առաջարկվեց գնել տեղական արտադրության մանկական սղարաններ: Քաղաքապետարանը նախընտրեց սղարանները ներմուծել Չինաստանից` ավելի թանկ գնով: Կան դեպքեր, երբ պետական կառույցները համակարգչային ծրագրավորման պատվերները տալիս են այլ երկրների այն դեպքում, երբ մեր մասնագետները դա անում են հրաշալի եւ ավելի ցածր գներով: Այս օրինակներին մենք առաջիկայում կանդրադառնանք ավելի մանրամասն:

Իհարկե, աբսուրդ է, երբ Հայաստան է ներկրվում, ասենք, ծիրանի ու սալորի չիր: Պետք է, անշուշտ, ուսումնասիրել, թե ինչու մեր գյուղացիները չեն կարողանում ապահովել չրի ներքին պահանջարկը, այդ ինչն է նրանց խանգարում, եւ վերացնել այդ խոչընդոտները: Կառավարության եւ պետական գերատեսչությունների հիմնական խնդիրը հենց դա է:

Շատ հետաքրքիր կլինի տեսնել այն ցանկը, որը, ինչպես հանձնարարեց վարչապետը, պետք է 20 օրից ներկայացնեն նախարարները: Հետաքրքիր է, թե այդ ով է կարողանալու 20 օրվա ընթացքում նախ՝ ընտրել ապրանքները, եւ հետո գնահատել դրանց արտադրության համար անհրաժեշտ ծախսերը, ակնկալվող եկամուտները, շահութաբերությունը, ուսումնասիրել շուկան եւ այլն: Իրոք՝ շատ հետաքրքիր է: