Ուրիշ ենք մենք. պաշտպանել գենը հայկական

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի հունիսի 4-ի համարում

Իր բնակչության նկատմամբ ավելի հոգատար իշխանություն, քան մերն է, դժվար է գտնել` նույնիսկ անհնարին: Ոչ մի իշխանություն այնպես հոգ չի տանում իր բնակչության առողջության եւ անվտանգության համար, ինչպես մերը: Այս պնդումը հաստատող փաստերը շատ-շատ են, բայց այս անգամ կանգ առնենք միայն մեկի վրա` ինչպես է իշխանությունը հոգ տանում մեր այն քաղաքացիների մասին, որոնք դեղեր են օգտագործում: ՀՀ օրենսդրությամբ, Հայաստանում վաճառվող բոլոր դեղերը պետք է լինեն պետականորեն գրանցված: Յուրաքանչյուր անուն դեղը գրանցելուց առաջ այն պետք է ենթարկվի փորձաքննության: Դեղը փորձաքննության ենթարկելու իրավունք ունի միայն «Դեղերի եւ բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ն, որի հիմնադիրն ու փայատերը պետությունն է:

Իսկ որպեսզի այս փորձագիտական կենտրոնը փորձաքննության ենթարկի դեղը, պետք է նրան վճարեն 900 հազար դրամ: Այդ գումարը պետք է վճարեն կա՛մ տվյալ դեղը արտադրողը, որը ցանկանում է Հայաստանում շուկա ունենալ իր արտադրանքի համար, կա՛մ ներմուծող որեւէ ընկերություն: Իսկ ինչի՞ համար է այդ փորձաքննությունը: «Որպեսզի ստուգվի այդ դեղի արդյունավետությունը եւ անվտանգությունը»,-մեր հարցին այսպես պատասխանեց փորձագիտական կենտրոնի փոխտնօրեն Ալբերտ Սահակյանը: Բայց այդ դեղերը արդեն իսկ գրանցված են այնպիսի երկրներում, որտեղ նույնիսկ թթվասերն ու կոշիկն է անցնում հատուկ ստուգում: Ասենք, օրինակ, Եվրոպայում:

Ի՞նչ կարիք կա այդ դեղը կրկին ստուգել, ենթարկել փորձաքննության, երբ եվրոպական երկրներում դրանք այնպիսի փորձաքննություն են անցել, որ դրա բաղադրության յուրաքանչյուր մոլեկուլի մասին մի քանի հատոր եզրակացություն է կազմված: «Ռուսաստանում նույն դեղը ռուսական գենի վրա այլ կերպ է ազդում, հայկական գենի վրա՝ այլ կերպ»,- սա էլ նույն կենտրոնի մյուս փոխտնօրեն Վարդան Գրիգորյանի պնդումն է: Պահո՜: Այսինքն՝ մեր փորձարարական կենտրոնում կարողանում են ընդամենը երկու հազար դոլարով դեղերը ենթարկել գենետիկական հետազոտությունների այն դեպքում, երբ Եվրոպայում ու ԱՄՆ-ում նման ուսումնասիրութունների համար միլիոններ են ծախսվում, այն էլ հետազոտությունների արդյունքները մնում են վիճելի` ժամանակակից գիտությունը գենետիկային դեռ չի հասել:

Իսկ մեզ մոտ 2 հազար դոլար տալիս ես, ու խնդրեմ` պարզում ես, թե «Ասպիրինը» հայկական գենի վրա ինչպես է ազդում, ճապոնականի վրա` ինչպես: Սակայն փորձարարական կենտրոնի փոխտնօրենը մեր այս նկատառումից հետո հանեց իրենց հետազոտությունների գենետիկ ուղղվածության պնդումը եւ ընդամենը նկատեց. «Դեղը պետք է գրանցվի, որպեսզի գրանցված նմուշը դառնա էտալոն՝ յուրաքանչյուր ներկրվող խմբաքանակը դրա հետ համեմատելու եւ դրանով կեղծված կամ ստանդարտին չհամապատասխանող դեղերը հայտնաբերելու համար»,- գենետիկ հարթությունից հարցը ստվերային տնտեսության մակարդակ տեղափոխեց Ալբերտ Սահակյանը: Բայց ինչո՞ւ որպես էտալոն չի կարելի ընդունել նույն Եվրոպայում արդեն ստուգված եւ գրանցված դեղը, մնաց անհասկանալի: Ինչո՞վ է այս հարցը ուշագրավ:

Խնդիրն այն է, որ գրանցման համար այդ գումարը, որ վերցնում է փորձարարական կենտրոնը, փաստորեն, դառնում է լրացուցիչ հարկ եւ ներառվում դեղի մանրածախ գնի մեջ: Այսինքն՝ դրա դիմաց վճարում են այն մարդիկ, որոնք ունեն դեղի կարիք եւ գնում են այն: Որպեսզի ամեն ինչ ավելի ակնառու լինի, նշենք, որ այսօր Հայաստանում կա գրանցված ավելի քան երեք ու կես հազար անուն դեղ: Դրա դիմաց հիվանդները վճարել են ընդհանուր առմամբ մոտ 5,5 մլն դոլար: Սա միայն առաջին անգամ գրանցելու գումարն է: Եթե հաշվի ենք առնում, որ փորձարարական կենտրոնը գումար է վերցնում նույն դեղի տարբեր չափաքանակների հետազոտության համար առանձին-առանձին, եւ այն էլ յուրաքանչյուր 5 տարին մեկ դեղը ենթակա է վերագրանցման, ապա մոտավոր պատկերացրեք, թե ինչպիսի թվերի մասին է խոսքը: Ո՞ւր է գնում այդ գումարը:

«Խոշոր հարկատուների` կառավարության կողմից հրապարակած ցանկում մեր ընկերությունը երկրորդ-երրորդ տողում է: Մեր իրականությունում կարող է ծիծաղելի թվալ, բայց կենտրոնը  եզակի կազմակերպություններից մեկն է, որը բարեխիղճ կերպով հարկեր է վճարել»,- ասում է փոխտնօրեն Վ.Գրիգորյանը: Դե, պրն Գրիգորյանը մի քիչ չափազանցնում է: Խոշոր հարկատուների ցանկում այս կազմակերպությունը ոչ թե երկրորդ կամ երրորդ տեղում է, այլ ընդամենը 107-րդ: Բայց դժվար թե գտնվի մի կազմակերպություն, որը օրենքով ունենա այսպիսի մենաշնորհային դիրք եւ հետն էլ պարծենա, թե հարկեր է վճարում: Եւ հետո, եթե դեղերի հետազոտության ամրագրված արժեքը 900 հազար դրամ է, եւ կազմակերպությունն էլ կարողանում է մեծ շահույթներ ունենալ, ապա դեղերի հետազոտության ինքնարժեքը շատ ցածր է:

Այսինքն՝ դեղ գրանցելու համար 900 հազար դրամ պահանջելը նշանակում է թալանել: Թալանել, ի վերջո, նրանց, ովքեր դեղ են գնում: Ի դեպ, այդ 900 հազար դրամի մասին: Այս գինը սահմանվել է բոլորովին վերջերս: Դրանից առաջ գինը արտահայտվում էր դոլարով եւ կազմում էր 1500 դոլար: Այլ կերպ ասած, դոլարից դրամի անցնելով՝ դոլարի հաշվարկային արժեքը համարել են 600 դրամ: Հիշեցնենք, որ բենզինի եւ ծխախոտի հաստատագրված վճարները ընդամենը մեկ ամիս առաջ դոլարից դրամի անցնելիս դոլարի հաշվարկային փոխարժեքը համարվեց 500 դրամը: Փաստորեն, դեղերի գրանցումից գանձվող այս «պարտադիր վճարը» ավելի բարձրացավ: Վրաստանի համեմատ ՀՀ-ում դեղերը շատ թանկ են: Իսկ սա արդեն երաշխիք է, որ դեղերը մաքսանենգ ճանապարհով հորդեն Հայաստան:

Ըստ որոշ ուսումնասիրությունների, Հայաստանում օգտագործվող դեղերի առնվազն 30-40 տոկոսը հենց մաքսանենգ դեղերն են, եւ սա մեզ մոտ դեղերի բարձր գնի արդյունք է: Քանի որ խոսք գնաց գումարների մասին, ավելացնենք նաեւ, որ այդ խոշոր հարկատու կազմակերպության տնօրեն, ՍՊԻԴ-ը բուժող այսպես կոչված դեղամիջոցի` «Արմենիկումի» ստեղծող Էմիլ Գաբրիելյանը վերջերս ձեռք է բերել «Ինֆինիտի» բավական թանկարժեք ջիփ (նկարում): Բոլորը սպասում էին, թե պրն Գաբրիելյանը իր «Արմենիկումով» կդառնա աշխարհի ամենահարուստ մարդը, բայց չստացվեց: Գոնե դեղեր գրանցելով ստացվի:

Հայկ Գեւորգյան